आबा मांदेकर, एल. एस. पवार, सुजयकुमार यांच्या मार्गदर्शनामुळे झाली सुधारणा
उमेश मजुकर / बेळगाव
एंsशीच्या दशकात भारतातील अस्सल मैदानी खेळ म्हणजे खोखो. महाराष्ट्रात हा खेळ लोकप्रिय झाला. त्याचा वसा घेत बेळगावच्या अनेक ग्रामीण व शहरी संघानी आपली चमक दाखविली. कर्नाटक राज्यात बेळगावचा संघ हा पहिल्या तीन क्रमांकात मोडतो. बेळगाव जिल्हा संघातील अनेक खेळाडूंनी राज्य व राष्ट्रीय स्तरावर चमक दाखवित नावलौकीक मिळविला.
बेळगावच्या खोखो परंपरेला तंत्रशुद्ध व तांत्रिक बनविण्याचे काम चंदगडचे मंगेश उर्फ आबा मांदेकर, एल. एस. पवार व कावळे यांनी केले. मंगेश मांदेकर हे मुळचे चंदगडचे. बेळगावात त्यांनी साधना विद्या केंद्राची स्थापना केली आणि त्यांच्याकडे येणाऱया विद्यार्थ्यांना खोखोचे प्रशिक्षण दिले. त्यांना मिळालेल्या प्रतिसादानंतर त्यांनी साधना क्रीडा केंद्राची स्थापना केली आणि पुणे, मुंबईतील मोठय़ा क्लबच्या भेटी घेत खोखोचे तंत्र शिकून घेतले. ते तंत्र त्यांनी बेळगावच्या खेळाडूंनाही शिकवले. त्यांना कडोलीचे शिक्षक एल. एस. पवार व युवजन क्रीडा खात्यातील खोखोचे एनआयएस प्रशिक्षक सुजयकुमार, त्याचबरोबर कावळे यांनी आपापल्या भागात या खोखोचा प्रसार केला. या तिघांच्या प्रयत्नामुळेच बेळगावात आज तंत्रशुद्ध खोखोचे धडे गिरविले जात आहेत.
त्यावेळी विवेक पाटील, सुरेश भातकांडे, अशोक हलगेकर, सुरेश मजुकर, नितीन नाईक, अजित भोसले, देवकुमार मंगणाकर, शिवानंद कोरे, उमेश पाटील, मुकुंद बसण्णावर, नारायण, प्रभू निडोणी, उमेश पवार, सुधीर मानकोजी, अरूण धामणेकर, पी. एफ. कांबळे, कल्लाप्पा मंडोळकर, राजु आडाव, विशाल पाटील, महेश जाधव, श्रीधर बेन्नाळकर, मनोहर बेन्नाळकर, विनोद पाटील, प्रकाश पाटील, प्रभाकर राजगोळकर, उदय शिवणगेकर, शांताराम पाटील, अनिल पाटील, शिवाजी पाटील, संतोष पाटील, राहुल पाटील, परशराम पाटील, ब्रम्हानंद गवस, एकनाथ पाटील, रवळनाथ यादव, सुधाकर पाटील, सुरज पाटील, सदानंद निलजकर, कुमार निलजकर, जीवन पाटील, प्रभू पाटील, प्रल्हाद पाटील, प्रेमानंद पाटील, विनायक वळदकर, रामा गाडेकर, मिलिंद तांबे, रवी पाटील, पुंडलिक पाटील, विजय कोलकार, विजय आजगावकर, अजय केसरकर, राकेश कटारीया, शंकर दिवटे, परशराम बेडका, बाळू बंडाचे, मलीक, जनार्दन चौगुले, राजन राजस, शशिकांत सुतार, बंडू डिसोजा, लक्ष्मण कुरणे, विनायक कुरणे, डी. बी. पाटील, केस्ताव फर्नांडीस, बबन पाटील, एल. बी. आनंदाचे, उमेश बडवाण्णाचे, किरण बडवाण्णाचे, कल्लाप्पा राक्षे, राजु राक्षे, विश्वनाथ वंटगुडी, बलराम वाल्मिकी, प्रकाश चव्हाण, रावजी खुडे, चंद्रशेखर महाले, विनायक शानभाग, बाळू पवार या ज्ये÷ खेळाडूंनी खोखोत आपला ठसा उमटवला. भारतातील सर्वात लोकप्रिय आणि पारंपरिक खेळामधील खोखो हा खेळ आजदेखील पूर्वीप्रमाणेच आवडीने व उत्सुकतेने खेळला जातो. या खेळासाठी मैदानाच्या दोन टोकाला रोवलेले खांब सोडल्यास अन्य कोणत्याही साधनांची आवश्यकता नसते. हा खेळ अतिशय सोपा आणि लोकप्रिय आहे. खोखो हा पाठशिवणी या प्रकारातील एक खेळ आहे.
सुजयकुमार (युवजन क्रीडा खात्याचे खोखो प्रशिक्षक)
बेळगावात आल्यानंतर ग्रामीण भागात खोखोच्या खेळाडूंची चाचपणी केली. त्यावेळी गावात कडोली, बेळगुंदी, कंग्राळी या भागात खोखो खेळणाऱया खेळाडूंची संख्या जास्त असून ते आवडीने व मन लावून सराव करीत. त्यामुळे हे खेळाडू पुढे राज्य व राष्ट्रीय स्तरावर पोहोचले. नियमित सराव व प्रशिक्षकांनी दिलेले धडे व्यवस्थित गिरविले तर तो खेळाडू नक्कीच आपले ध्येय गाठू शकतो. त्यासाठी ग्रामीण व शहरी भागातील खेळाडूंनी भारतीय व मर्दानी खेळांची निवड करण्याची गरज आहे.
अशोक हलगेकर (जिल्हा खोखो अमॅच्युअर संघटनेचे उपाध्यक्ष)
आजकाल खोखो हा भारतीय खेळ लोप होत चालला आहे. शहरी भागात परदेशी खेळांना जास्त चालना देत असल्यामुळे कब्बड्डी, खोखो, कुस्ती या भारतीय खेळांकडे दुर्लक्ष होत चालले आहे. कमी खर्चात व कमी जागेत खेळता येणाऱया या भारतीय खेळांना पालकांनी आपल्या मुलांना या खेळांकडे वळविण्यासाठी प्रयत्न करण्याची गरज आहे, तरच हे खेळ पुन्हा लोकप्रिय होऊ शकतात.
विवेक पाटील (चारवेळा युनिव्हर्सिटी ब्लू)
खोखो खेळल्यामुळेच शरीर लवचिक व सदृढ बनले. त्यामुळे इतर खेळ खेळताना त्याचा चांगला उपयोग झाला. लवचिकतेमुळे कोणत्याही बाजूला वळणे सोपे झाले. त्यामुळे क्रिकेट, फुटबॉल व ऍथलेटिक्समध्ये मला यश मिळाले. तरी सध्याच्या खेळाडूंनी प्रारंभी खोखो खेळावे व त्यानंतर आपला आवडीचा खेळ खेळावा. खोखोमुळे लवचिकता निर्माण होते. त्याचा कोणत्याही खेळात उपयोग करता येतो.
नितीन नाईक (ज्येष्ट खोखोपटू)
सध्याच्या संगणक व मोबाईलच्या काळात सर्व खेळाडू खेळांपासून दूर खेचले जात आहेत. याशिवाय व्यसनाधिनताही वाढीस लागली आहे. पूर्वीच्या काळात व्यसनापासून दूर ठेवण्यासाठी भारतीय खेळांचा अवलंब केला जात होता. आपण खोखो, कब्बड्डी खेळल्यामुळे व्यसनापासून दूर राहिलो आणि सध्या आपण विद्यार्थ्यांचे भवितव्य घडविण्याचा प्रयत्न करीत आहोत. आजच्या पिढीने खोखो, कब्बड्डी व कुस्ती खेळाकडे वळले पाहिजे व आपले शरीर निरोगी ठेवण्यासाठी प्रयत्न केले पाहिजे.
कै. एम. एस. पाटील (संघटक)
कै. एम. एस. पाटील यांनी गेल्या 20 वर्षात खोखोच्या प्रसारासाठी खेडोपाडी जाऊन अनेक खोखोपटूंना निर्माण केले. स्वतः जास्त खोखो खेळले नसले तरी बेळगाव जिल्हा अमॅच्युअर खोखो संघटनेचे अध्यक्ष म्हणून त्यांनी अनेक खोखोपटूंना शिखरावर पोहोचविले. अनेक स्पर्धा व प्रशिक्षण शिबिरे भरवून खोखो खेळाला चालना दिली. खोखोच्या प्रसाराचे कार्य करीत असतानाच ते अचानक सोडून गेले. त्यांचे अपूर्ण राहिलेले स्वप्न पूर्ण करण्यासाठी संघटनेचे कार्यकर्ते प्रयत्न करीत आहेत.