करवल्या घोडेमोडणी, दुसऱया दिवशी न्हावणोत्सव झाल्यानंतर शिमगोत्सवाची सांगता
उदय सावंत /वाळपई
सत्तरी तालुक्मयातील अतीदुर्गम ग्रामीण भाग व गोवा व कर्नाटक सीमेवर असलेल्या करंझोळ गावांमध्ये साजरा होणारा व शेकडो वर्षांची परंपरा लाभलेला हा चोरोत्सव म्हणजे सांस्कृतिक संचिताच ठेवा आहे. स्थानिक ग्रामस्थांनी या उत्सवाची परंपरा अखंडितपणे राखल्यामुळे उत्सवाचे महत्त्व आजही अबाधित आहे. या उत्सवात शेकडो नागरिक चोरोत्सवाचा आनंद लुटण्यासाठी अतिदुर्गम भागात असलेल्या करंझोळ गावात जाऊन लाभ घेतात.
यंदा हा उत्सव बुधवार दि. 23 मार्च रोजी साजरा होणार असून यावेळी करून करंझोळ मार्गावर वाहनांची वर्दळ असणार आहे. सातेरी ब्राह्मणी देवस्थानाच्या आख्यायिकेमुळे या गावाला विशेष असे महत्त्व प्राप्त झालेले आहे. गोवा मुक्ती पूर्व कालखंडात या गावाने गोवा मुक्तीच्या लढय़ात महत्त्वाचे योगदान दिले असल्यामुळे या गावाला ऐतिहासिक महत्त्व प्राप्त झाल्याची नोंद अनेक पुस्तकात आढळते.
चोरोत्सवाचे वाढते आकर्षण
करंझोळ गावांत सध्या क्षत्रीय मराठा साम्रज्य आहे. सदर जागी हेब्बर नावाची रानटी जमात राहत होती. हे हेब्बार लोक अंगाने धिप्पाड आणि संख्येने जास्त असल्यामुळे ते लोकांना वारंवारपणे त्रास देत असत. हेब्बार लोक महिलांकडेही वाईट नजरेने पाहण्याची कृती करत असल्यामुळे त्यांचा बंदोबस्त करण्याचा वीडा या भागातील मराठय़ांनी उचलला. एक दिवस हेब्बरांनी मराठय़ांच्या मुलासाठी लग्नाची मागणी घातली. त्यांचा वाईट व दहशती स्वभावामुळे मराठा समाजाला त्यांच्या मागणीकडे दुर्लक्ष करता आले नाही. तेव्हा त्यांनी या संधीचा फायदा घेत हेब्बरांना कायमची अद्दल घडावी यासाठी एक डाव आखला. त्या दृष्टिकोनातून आपली मुलगी हेब्बरांकडे सून म्हणून पाठविण्यास तयारी दर्शविली. त्यानुसार एके दिवशी लग्नाची बोलणी करण्यासाठी हेब्बरांना बोलाविले. त्यांना कोणत्याही प्रकारचा संशय येणार नाही याची पूर्ण पूर्वतयारी करण्यात आली. आलेल्या हेब्बरांना नाच गाण्याची मैफल म्हणून रणमाले व जेवणाचा बेत आखला गेला. मराठय़ांची मुलगी आपल्या घरी सून म्हणून येणार या आनंदाने हेब्बराची सर्व मंडळी या आमंत्रणाला मान देऊन मराठय़ांकडे बोलणी करण्यासाठी आले. बोलणीची तयारी करण्यापूर्वी मराठा साम्रज्याने हेब्बरावर आक्रमण करून अनेकांना मृत्त पाडले तर अनेक हेब्बर जीवाच्या आकांताने पळून गेले. तेव्हापासून या गावांमध्ये क्षत्रिय मराठय़ांची साम्राज्यशाही रुजली. सदर हत्याकांडात बळी पडलेल्या हेब्बर म्हणजेच खड्डय़ातील चोर असू शकतात, अशी आख्यायिका सांगितली जाते.
संध्याकाळी सार्वजनिक सांगणे करून चोरोत्सवाला प्रारंभ होतो. यामध्ये एकूण आठ गडे भाग घेत असतात. पैकी चार गडे डोक्मयाने तर चार गडे कमरेपर्यंत खड्डे काढून पुरले जातात तर एक मुड्डयाची सुवारी म्हणून चोर असतो. तर एक सुळावरचा चोर म्हणून नियुक्त केला जातो. सुळावरील चोर हा प्रामुख्याने अविवाहित असतो. सातेरी ब्राह्मणी महामाया देवस्थानाच्या प्रांगणात हा चोरोत्सव साजरा केला जातो. चारही बाजूने कपडय़ाचे संरक्षण कुंपण घालून आतमध्ये चोरोत्सोव साजरा केला जातो.
करवल्या, घोडेमोडणी उत्सव
पारंपरिक वादनामुळे या उत्सवात वेगळा उत्साह दिसून येतो. चोरोत्सव झाल्यानंतर आल्यानंतर गावांमध्ये करवल्यांचा उत्सव, घोडेमोडणी उत्सव साजरा होतो. करंझोळचे दोन तर कुमठोळ एक असे मिळून तीन घोडय़ांची घोडेमोडणी असते. दुसऱया दिवशी न्हावणोत्सव झाल्यानंतर उत्सवाची सांगता होत असते. संध्याकाळी सात साडेसातच्या दरम्यान हा उत्सव सुरू होतो. रात्री साडेनऊपर्यंत हा चोरोत्सव नागरिक याचा लाभ घेतात.