डॉ. आर. जी. सोनकवडे यांचा यशस्वी विज्ञान प्रवास
कोल्हापूर / अहिल्या परकाळे
शिवाजी विद्यापीठातील 48 शास्त्रज्ञांचा जागतिक क्रमवारीत समावेश आहे. प्रत्येक शास्त्रज्ञांनी आपआपल्या क्षेत्रात भरीव कार्य करून विद्यापीठाचा झेंडा सातासमुद्रापलिकडे फडकवून, विद्यापीठाच्या शिरपेचात मानाचा तुरा रोवला आहे. यामध्ये डॉ. आर. जी. सोनकवडे यांनी किरणोत्सर्ग ‘न्युक्लिअर ऍन्ड रेडीएशन स्टडी’ या विषयावर केलेले संशोधन देशाच्या प्रगतीत मैलाचा दगडच म्हणावा लागेल. मिसाईल मॅन माजी राष्ट्रपती डॉ. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम यांचा सहवास लाभलेल्या या ध्येयवेडय़ा शास्त्रज्ञाची देश अन् समाजाशी अतुट नाळ जोडली आहे. राष्ट्रीय विज्ञान दिनाच्या निमित्ताने तरुण भारतने त्यांच्याशी संवाद साधत डॉ. सोनकवडे यांच्या कार्याचा आढावा घेतला आहे.
डॉ. राजेंद्र सोनकवडे यांनी शैक्षणिक, वैज्ञानिक व सामाजिक क्षेत्रात प्रदीर्घ काळ यशस्वी कारकीर्द गाजवली आहे. ‘न्युक्लिअर ऍन्ड रेडीएशन स्टडी’ या विषयात त्यांना पेटंटही मिळाले आहे. शास्त्रज्ञ म्हंटले की, समाजापासून दूर राहून, आपल्या विश्वात रमलेले अशीच प्रतिमा असते. परंतू देशसेवा आणि समाजसेवेच्या विचाराने झपाटलेल्या डॉ. सोनकवडे यांनी सरकारच्या मदतीने विद्यार्थ्यांना विज्ञानाचा गोडी लावण्यासाठी विज्ञान सप्ताहाचे आयोजन करून, नामवंत शास्त्रज्ञांची ओळख करून दिली. विद्यार्थ्यांमध्ये वैज्ञानिक दृष्टीकोन विकसित व्हावा हा या कार्यक्रमाचा उद्देश आहे. भौतिकशास्त्रज्ञाची विलक्षणता प्रथम दर्शनी कदाचित समजत नसेल, परंतु देश प्रगती अन् विकासासाठी खूपच महत्वपूर्ण आहे. विज्ञानवेडय़ा संशोधकाने आयुष्याची जवळपास 27 वर्षे अविरतपणे विज्ञानसेवा केली आहे.
अशी आहे कारकिर्द
लखनऊ येथील डॉ. बाबासाहेब भीमराव आंबेडकर विद्यापीठ, स्कूल फॉर फिजिकल सायन्सेसचे प्रमुख, उपयोजित भौतिकशास्त्र अधिविभागाचे विभागप्रमुख, रेसिडेंन्सिअल कोचिंग ऍकॅडमीचे संचालक. राष्ट्रीय मूल्यांकन, विद्यापीठ अनुदान आयोगाच्या अनेक योजनांमध्ये त्यांचे योगदान आहे. नवी दिल्ली येथील भारत सरकार अंतर्गत विद्यापीठ अनुदान आयोगाचे संशोधन केंद्र आंतर विद्यापीठीय त्वरक केंद्र येथे ते वरीष्ठ शास्त्रज्ञ म्हणून 18 वर्षे कार्यरत होते. दरम्यान Japan Society for Promotion of Sciences (JSPS) येथे गेस्ट शास्त्रज्ञ म्हणून कार्यरत होते. राष्ट्रीय पातळीवर सुमारे 105 पेपर प्रसिध्द झाले आहेत. त्यांच्या मार्गदर्शनाखाली 9 विद्यार्थ्यांनी पीएच. डी. पूर्ण केली असून, 8 विद्यार्थी पीएच. डी. करीत आहेत.
किरणोत्सर्ग संशोधन
अणुकेंद्राच्या अस्थिरतेमुळे विघटन होण्याची प्रक्रिया होते. त्यामुळे किरणांच उत्सर्जन होते, त्याला किरणोत्सर्ग म्हणतात. युरेनियम, थोरियम, रेडिअम यासारख्या मूलद्रव्यांमध्ये अदृश्य, अतिशय भेदक आणि उच्च दर्जा असणारी रेडिएशन उत्सर्जित करण्याचा गुणधर्म असतो. अल्फा, बीटा, गॅमा अशी तीन प्रकारची रेडिएशन असतात. कॅलिफोर्नियमसारखे किरणोत्सारी पदार्थ माणसांसाठी धोकादायक ठरतात. आण्विक शस्त्रे, डिटोनेटर्स, औद्योगिक क्षेत्रात धातूकामातील दोष शोधण्यासाठी वापरतात. जाडी, घनता, पातळी यांचे मापन करण्यासाठी, सिरॅमिक वस्तूंमध्ये अन्न परिक्षणात, विविध पिकांवरील संशोधनात, हाडांचा कर्करोग, हायपर थॉयरॉइडिझम तसेच टय़ूमर ओळखण्यासाठी, कृषी क्षेत्रात रोपांचा जलद गतीने वाढ करून, अधिक उत्पन्न मिळण्यासाठी याचा वापर केला जातो. डॉ. सोनकवडे यांनी संशोधनातून तंत्रज्ञानाची अनेक नवनवीन कवाडे उघडी करण्यासाठी अविरत प्रयत्न केले आहेत. केंद्र सरकारच्या विज्ञान व तंत्रज्ञान मंत्रालयाच्या ‘स्तुती’ या विशेष प्रशिक्षण उपक्रमांतर्गत शिवाजी विद्यापीठास सुमारे अडीच कोटी रुपयांचा प्रकल्प तत्त्वतः मंजूर करण्यात आला आहे.
मैत्री विज्ञानाशी
विज्ञानामुळेच मानवाने प्रत्येक क्षेत्रात प्रगती केली आहे. कोणत्याही गहण प्रश्नाचे उत्तर विज्ञानातच सापडते. विज्ञानाची कास धरली तर प्रगतीचे दरवाजे खुले होतात. विज्ञान विकासाचा पाया असल्याने मानवाने विज्ञान विषयक मूल्यांची जोपासणा केली पाहिजे. शाश्वत विकासासाठी विज्ञानाशी मैत्री केली पाहिजे. – डॉ. आर. जी. सोनकवडे