चित्रकार शेखर आडपईकरनी दिला नवा लुक : कौटुंबिक गणपतींबरोबरच सार्वजनिक मंडळांकडूनी मागणी
प्रतिनिधी /फोंडा
गणेश चतुर्थीच्या सजावटीमध्ये आता ‘इको प्रेन्डली’ म्हणजेच निसर्गाशी पुरक अशा गोष्टींबरोबरच जुन्या पारंपरिक कलांचा आग्रह वाढू लागला आहे. चिनी मातीच्या ऐवजी शाडूचा किंवा चिकण मातीचा गणपती आणि सजावटीमध्ये कमीत कमी थॉर्मोकल व प्लास्टिकचा वापर याबाबत लोकांमध्ये जागृत होताना दिसते. आता तर केंद्रीय प्रदूषण नियंत्रण मंडळाने एकेरी वापरातील प्लास्टिक व थॉर्मोकोलवर बंदी घातल्याने पारंपरिक पद्धतीची मखरे म्हणजेच ‘पोर्ताल’ना मागणी वाढली आहे.
नवीन पिढीला ‘पोर्ताल’ हा शब्द कदाचित नवीन वाटेल. पण काही वर्षांपूर्वी प्रत्येक कुटुंबातील गणपती पोर्तालमध्येच बसायचा..! आकर्षक रंगविलेली राजेशाही थाटातील अशी ही मखरे पूर्वी घरोघरो असायची. चतुर्थीपूर्वी घासून पुसून ती स्वच्छ केली जायची. केवळ गणपतीसाठीच नव्हे तर सरस्वती व लक्ष्मी पूजनासाठी या मखरांचा वापर केला जायचा. सजावटीच्या जगतात थॉर्मोकोलने प्रवेश केल्यानंतर हा प्रकार काहीसा दुर्मिळ झाला. पोर्ताल रंगणविणारे वयस्क कलाकारही कमी झाल्याने ही मखरे क्वचितच दिसायची. फोंडा तालुक्यातील आडपई गावातील शेखर दुलो वस्त आडपईकर या तरुण चित्रकाराने या पारंपरिक मखरांना पुन्हा उर्जितावस्था प्राप्त करुन दिली आहे.
सार्वजनिक गणपती मंडळांकडूनही पोर्तालना मागणी
पोर्तुगीज भाषेत ‘पोर्ताल’ म्हणजे मखर..! हार्डबोर्डवर फ्लोरोसंट वॉटर कलरने हे मखर रंगविले जाते. शेखरनी या अभिजात कलेमध्ये थोडीशी सृजनशिलता आणित त्यांना थ्रीडीचा लुक दिलेला आहे. त्यामुळे पारंपरिक पोर्ताल अधिक आकर्षक बनला आहे. घरातील गणपतीसाठी चार फुटांचे छोटय़ा आकारातील व मोठय़ा कुटुंबातील तसेच सार्वजनिक गणपतींसाठी आठ फुट उंचीचे मोठे पोर्ताल यंदा त्यांनी तयार केले आहेत. त्यापैकी बहुतेक ग्राहकांच्या आगाऊ मागणीनुसार तयार करण्यात आले असून काही विक्रीसाठी ठेवण्यात आले आहेत. थॉर्मोकोलवर बंदी असल्याने काही सार्वजनिक गणेशोत्सव मंडळांनी त्यांच्याशी संपर्क साधला होता. पण वेळे अभावी त्यांना केवळ एक ते दोनच मोठय़ा आकारातील पोर्ताल बनविता आले.
पोट्रेट म्हणजेच तैलचित्रे, रांगोळी अशा रंगकलेच्या विविध प्रकारांमध्ये हातखंडा असलेला हा जातीवंत कलाकार गेल्या 27 वर्षांपासून ही कला जोपासत आहे. पहिला पोर्ताल त्यांनी आपल्या घरच्या म्हणजेच वस्त कुटुंबियांच्या गणपतीसाठी तीस वर्षांपूर्वी बनविला होता. पण व्यावसायिक स्वरुपात चौदा वर्षांपूर्वी त्यांनी सपनापार्क बेतोडा येथील आपल्या वर्कशॉपमध्ये पोर्ताल रंगवायला सुरुवात केली. चतुर्थीच्या सणाला दरवर्षी किमान पन्नास पोर्ताल ते बनवित. त्यापैकी बहुतेक आगाऊ मागणीवरुन बनविले जात. यंदा साधारण 35 पोर्ताल त्यांनी रंगविले आहेत. विशेष म्हणजे या वर्षीपासून कौटुंबिक गणपतीबरोबरच सार्वजनिक गणपतींकडूनही अशा मखरांना मागणी येऊ लागली आहे.
पोर्तालमध्ये थ्रीडीचा आविष्कार
शेखर आडपईकर यांनी आपला चित्रकारिता व रंगकामाचा व्यावसाय सांभाळीत गेल्या काही वर्षांपासून या पारंपरिक कलेमध्ये लक्ष घालीत तिला व्यावसायिक स्वरुप प्राप्त करुन दिले आहे. एखाद्या कॅनवासवर चित्र रेखाटावे एवढय़ा सफाईदारपणे त्यांनी हे ‘पोर्ताल’ रंगविले आहेत. चतुर्थीच्या साधारण तीन महिन्यांपूर्वी त्यांनी हे काम सुरु केले होते. या मखरांची प्रतिमा व आकृती समान असली तरी प्रत्येक मखरावर या कलाकाराने तेवढीच मेहनत घेतलेली दिसते. विजेच्या रोषणाईवर त्यांची झळाळी अधिकच उठून दिसणारी असून काही मखरे आजच्या ‘थ्रीडी’चा आविष्कार घडविणारी आहेत. पोर्ताल रंगविणे ही अस्सल गोमंतकीय रंगकला आहे. पूर्वी संगीत व ऐतिहासिक नाटकांच्या अंतर्गत पडद्यावर राजवाडा, जंगल किंवा उद्यानाच्या प्रतिकृती रंगविल्या जात. पोर्ताल ही त्याच्याशी थोडीशी साम्य असलेली कला आहे. लाकडी चौकट व हार्डबोर्डवर रंगविले जाणारे हे ‘पोर्ताल’ म्हणजे सृजनशील कला आहे. त्यात रंगाची अचूक जाण व मिश्रण करताना कलाकाराचा खरा कस लागतो असे, शेखर सांगतात. फोंडा तालुक्यातील ग्रामीण भागात पोर्ताल रंगविणारे काही सर्जनशील कलाकार पूर्वी होते. वयपरत्वे या कलाकारांनी ‘पोर्ताल’ रंगविणे बंद केल्याने ही पारंपरिक मखरे वापरणे बंद झाले. फोंडा तालुक्याबरोबरच डिचोली, म्हापसा, पेडणे व इतर काही भागांमध्येही ‘पोर्ताल’ रंगविणारे जुने कलाकार होते. आज ही कला जोपासणारे खूप कमी कलाकार आहेत.
गोव्यातील पोर्ताल पोचला महाराष्ट्र व कर्नाटकात शेखर हे उत्कृष्ट कलाकार असल्याने त्यांच्यातील चित्रकाराचे प्रतिबिंब या ‘पोर्ताल’वरही उमटलेले पाहायला मिळते. कलेची जाण असलेल्या अनेक मान्यवरांनी हे पारंपरिक ‘पोर्ताल’ बाजारात आणल्याबद्दल शेखर यांचे खास कौतूकही केले आहे. हे ‘पोर्ताल’ केवळ आकर्षक नसून टिकाऊही आहेत. एकदा विकत घेतलेला ‘पोर्ताल’ दहा ते पंधरा वर्षे सहजपणे वापरता येतो. गोव्यातील विविध भागांतून त्यांच्या या मखरांना मागणी असून कारवार, उडुपी, कोल्हापूर, सिंधुदुर्ग भागातही गोव्यातील ही पारंपरिक मखरे पोचली आहेत. शेखर यांच्या कलेच्या व्यवस्थापनामध्ये त्यांची पत्नी सौ. शुंभागी आडपईकर व त्यांचे सहकारी दिवेश मंगलदास नाईक यांचे साहाय्य लाभत आहे.