खांडेपार येथील रामकृष्ण मठाचा ध्यास : शिक्षण, आरोग्य व कौशल्यविकापासून सुरुवात
प्रतिनिधी / फोंडा
रामकृष्ण मिशनच्या कार्याला ध्यान धारणा व अध्यात्माबरोबरच समाजोद्धाराचे एक वेगळे अंग आहे. मानवतेचा उद्धार व विश्व बंधुभावाचा ध्यास घेतलेल्या या अध्यात्मिक संस्थेचे कार्य जसे जगभर विस्तारले आहे, तसेच ग्रामीण भागातही रुजले आहे. समाजसेवा किंवा समाजातील दीनदुबळय़ांच्या सेवेचे हेच व्रत खांडेपार पार्सोल उसगांव येथील रामकृष्ण मठाने अंगिकारले असून शिक्षण, आरोग्य, स्वच्छता व कौशल्यविकास या मुलभूत गोष्टींवर लक्ष केंद्रीत केले आहे. आत्मशोधापासून समाजोद्धाराकडे त्यांचे हे मिशन सुरु आहे.
रामकृष्ण परमहंस यांचे शिष्य स्वामी विवेकानंदांनी 1897 मध्ये मिशनची स्थापना केली. आज जगभर या कार्याचा विस्तार झाला आहे. त्याग व सेवा हे ब्रिदवाक्य असलेल्या रामकृष्ण मिशनने ‘आत्मोनो मोक्षार्थम् जगत्हितायच’ हा मानवतेच्या उद्धाराचा मंत्र जपलेला आहे. खांडेपार येथील या मठाची स्थापना दोन वर्षांपूर्वी 2018 मध्ये झाली. त्याहीपूर्वी 1996 मध्ये घोगळ मडगाव येथे सुरेंद्र प्रभू यांच्या निवासस्थानी मिशनच्या कार्याची सुरुवात झाली होती. स्वामी विवेकानंदानी भारत परिक्रमादरम्यान काश्मिर ते कन्याकुमारीपर्यंत देशभ्रमण केले. या काळात त्यांनी विविध धर्मांचे तत्त्वज्ञान व अभ्यास केला. या प्रवासात त्यांनी 1892 साली गोव्याला भेट देऊन मडगाव येथे काही दिवस मुक्काम केला होता. या मुक्कामात त्यांनी ख्रिस्ती धर्माचा अभ्यासही केला होता. त्यामुळे गोव्यात रामकृष्ण मिशनच्या कार्याचा खूप वर्षांपासून दृढ संबंध आला आहे.
मिशन कार्याला 1996 पासून सुरुवात
सन 1996 साली गोव्यात रामकृष्ण विवेकानंद सेवा समिती या नावाने मिशनचे कार्य सुरु झाले होते. पुणे मठाचे स्वामी भौमानंद महाराज, पितांबरानंदजी, संदीप सरदेसाई, सुरेंद्र प्रभू अशा अनुयायींच्या पुढाकाराने हे कार्य सुरु झाले. विविध शाळा महाविद्यालयामध्ये व्याख्यानाचे कार्यक्रम व पुस्तक प्रदर्शने लावली जात. गोव्यात मठ उभारल्यानंतर आता आध्यात्मिक व सामाजिक कार्याला व्यापक स्वरुप देण्याचा प्रयत्न आहे.
शिक्षण व आरोग्यसेवेवर भर
खांडेपार येथील मठात पूजा प्रवचन याबरोबरच अन्य सामाजिक उपक्रम सुरु आहेत. मठाचे प्रमुख स्वामी महेशात्मानंदजी यांच्या मार्गदर्शनाखाली सत्तरी तालुक्यातील खडकी भागात काही सामाजिक उपक्रम राबविण्यात आले असून बेतोडा निरंकाल येथे वास्तव्यास असलेल्या वानरमारे कुटुंबातील कुपोशित मुलांना धान्य वितरणाबरोबरच शिक्षणाचे महत्त्व पटवून दिले जात आहे. गोव्याचे सांस्कृतिक वाद्य असलेल्या घुमटआरतीचे प्रशिक्षणही त्यांना दिले गेले आहे. समाजाच्या उद्धारासाठी गोकुळ प्रकल्पही मठातर्फे राबविण्यात येत आहे. याशिवाय गरजू विद्यार्थ्यांना मोफत शिकवणी व शिक्षासाठी मदत, थंडींच्या दिवसात गरीब व गरजू लोकांबरोबरच रस्त्यावर भटकणाऱयांना घोंगडय़ांचे वितरणही केले जात आहे. ग्रामीण भागातील गरीब व विधवा महिलांना धान्य पुरवठा, असे विविध उपक्रम मठातर्फे सुरु आहेत. कोरोना महामारीच्या पहिल्या लॉकडाऊनच्या काळात परप्रातींय मजूर तसेच गरीबांचे कामधंद्यावाचून दैनंदिन गरजा भागविताना बरेच हाल झाले. या काळात रामकृष्ण मठाच्या माध्यमातून साधारण 1300 कुटुंबीयांना अन्न धान्य पुरवण्यात आले. विश्वेश प्रभू व इतर अनुयायींनी ही जबाबदारी चोखपणे बजावल्याचे स्वामी महेशात्मानंदजी सांगतात. सध्या घोंगडय़ा वितरणाचा जो उपक्रम सुरु आहे त्यात आशिष नाडकर्णी, दत्ता ढवळीकर व संदीप ढवळीकर यांचे सहकार्य लाभत आहे. मठातर्फे शिक्षण व आरोग्यावर जास्त भर दिला जात असून खांडेपार येथील मठात फिजिओथॅरपी केंद्र सुरु करण्यात आले आहे. याठिकाणी अगदी माफक दरात गरजूंना फिजिओथॅरपी उपचार दिले जातात.
गोव्यातील उर्जा आत्मनिर्भतकडे वळविण्याचा प्रयत्न
स्वामी महेशात्मानंदजी सांगतात, गोव्यात खूप मोठी उर्जा आहे. कौशल्य विकासाच्या माध्यमातून तिचा समाजासाठी व समाजातील विविध घटकांच्या उद्धारासाठी योग्य प्रकारे वापर होऊ शकतो. त्याच दृष्टीने मिशनचा प्रयत्न सुरु आहे. देशातील विविध खेडय़ांमध्ये मिशनने अगदी छोटय़ा छोटय़ा गोष्टीतून आत्मनिर्भरतेचे यशस्वी प्रयोग केलेले आहेत. स्वामी महेशात्मानंदजी हे उच्च शिक्षित असून 1986 पासून कोलकोता येथील बेलूर मठातून त्यांनी मिशनच्या कामात स्वत:ला वाहून घेतले. स्वामी रामकृष्ण परमहंस यांचे जन्मस्थळ असलेल्या कामरपुकूर येथील मठातून स्वयंपाकगृहाची जबाबदारी व पुढे प्रोबेशर्न्स टेनिंग सेंटर, म्हैसूर येथील रामकृष्ण विद्यालयात विविध प्रकारच्या सेवा त्यांनी योग्यरित्या निभावल्या. सन 2010 साली रामकृष्ण इन्स्टिटय़ूट ऑफ मोरल ऍण्ड स्प्रीच्युअल एज्युकेशनचे प्रतिनिधी म्हणून त्यांची नियुक्ती झाली. सध्या गोवा केंद्राचे ते प्रमुख आहेत. त्यांना बंगाली, कन्नड, मराठी, तुळु, इंग्रजी, हिंदी या भाषा अवगत असून विविध भाषांतून त्यांनी अनेक व्याख्यानेही दिली आहेत. आशिष नाडकर्णी हे अन्य एक अनुयायी खांडेपार येथील मठाची व्यवस्था पाहत असून तेही गेल्या अनेक वर्षांपासून मिशनच्या कार्यात सक्रीय आहेत.