‘मेरुळा’ आहे एक दुर्मीळ मासा : कुणकेश्वर समुद्रात तरुणांची जीवघेणी मेहनत : खोल पाण्यात चक्क कोयता घेऊन ‘छलांग’
प्रशांत वाडेकर / देवगड:
‘मेरुळा…’ या माशाचे नाव ऐकलंत का हो कधी? खडकातील दुर्मीळ जातीचा हा एक मासा! चेंडूसारखा गोलाकार… पण, तीक्ष्ण काटेरी शरीराचा! समुद्रातील खडकाळ भागात सुमारे दहा ते पंधरा फूट खोल पाण्याच्या तळाशी या ‘मेरुळा’चे वास्तव्य! खवय्यांना हा मासा मिळणे म्हणजे एक विलक्षण पर्वणीच! मग, हा मासा सध्या सापडतोय तरी कुठे? होय… सापडतोय ना! कुणकेश्वर समुद्राच्या खडकाळ भागात..! स्थानिक तरुण जीवाची बाजी लावत खडकाला चिकटलेल्या ‘मेरुळा’ला खोल पाण्यातच चक्क कोयत्याने अलग करून समुद्राच्या कवेतून त्याला खेचून आणतायत. खाण्यासाठी अत्यंत चविष्ट असणाऱया ‘मेरुळा’च्या एका छोटय़ा डिशची किंमत पाचशे रुपयांच्या घरात असली तरी स्थानिक तरुण स्वतःच या माशाची चव चाखण्यासाठी जीवघेणी मेहनत करताना सध्या दिसत आहेत.
कुणकेश्वर समुद्रातील खडकाळ भागात सुमारे दहा ते पंधरा फूट खोल पाण्यात ऑक्टोबर ते डिसेंबर या तीन महिन्यांच्या कालावधीत मेरुळा हा दुर्मीळ जातीचा मासा मोठय़ा प्रमाणात आढळतो. चेंडूसारखा गोल असणाऱया या माशाच्या शरीरावर सर्व बाजूंनी तीक्ष्ण काटे असतात. हे काटे जर हाताला लागले, तर प्रचंड वेदना सहन कराव्या लागतात. त्यामुळे मेरुळाला खोल पाण्यात जाऊन पकडण्याचे धाडस सहसा कोणी करीत नाहीत. मात्र, कुणकेश्वर येथील स्थानिक तरुण गेली अनेक वर्षे मेरुळा माशाला आपल्या कला-कौशल्याने पकडून स्वतःच मेरुळाची चव चाखत आहेत. मेरुळा हा समुद्रात खडकात घट्ट चिकटलेला असतो. हाताने तो सहज काढता येत नाही. त्यासाठी धारदार कोयतीचा वापर करावा लागतो. कुणकेश्वरमधील तरुण हे पोहण्यामध्ये तरबेज असल्याने ते दरवर्षी ऑक्टोबर ते डिसेंबर या तीन महिन्यांत मेरुळा माशाला खोल पाण्यात जाऊन त्याला पकडतात.
‘मेरुळा’साठी जीवघेणी मेहनत
मेरुळाला पकडण्यासाठी समुद्रातील खडकाळ भागापर्यंत कोयता घेऊन पोहत जावे लागते. मेरुळाचा अंदाज घेऊनच तेथील खडकाळ भागात श्वास रोखून पाण्याखाली जावे लागते. सुमारे दहा ते पंधरा फूट खोल पाण्यात गेल्यानंतर खडकाला चिकटलेल्या मेरुळावर कोयत्याने वार करून खडकापासून त्याला अलग केले जाते. श्वास रोखून मारलेल्या एका डुबकीमध्ये केवळ एक ते दोन मेरुळा काढता येतात. ज्याची पाण्यात श्वास रोखण्याची क्षमता जास्त, त्याच्या हाती चार ते पाच मेरुळा लागतात. एवढी जीवघेणी मेहनत करावी लागते.
मेरुळात कोंबडीच्या अंडय़ासारखे कवच
मेरुळाला पकडल्यानंतर त्याला किनाऱयावर आणण्यासाठी टोपली घेऊनच या तरुणांना पाण्यात जावे लागते. मेरुळाने टोपली भरली की ती टोपली घेऊन पोहतच हे तरुण किनारा गाठतात. साधारणत: 50 ते 60 मेरुळा मिळाले की एका व्यक्तीच्या कुटुंबाचा त्या दिवशीचा आहार होता. मेरुळय़ाला साफ करताना प्रथम त्याचे सर्व काटे कोयतीने छाटले जातात. शरीराला आत अंडय़ासारखे कवच असते. हे कवच फोडल्यानंतर आत कोंबडीच्या अंडय़ासारखा पांढरा व पिवळा भाग असतो. हा भाग स्वच्छ धुवून तो एका भांडय़ात काढला जातो.
समुहानेच ‘मेरुळा’ची शिकार
मेरुळा पकडणारे कुणकेश्वर येथील तरुण मच्छीमार संतोष लाड यांनी सांगितले, मेरुळा हा कुणकेश्वर समुद्राच्या खडकाळ भागात दिवाळी ते मार्गशीर्ष या कालावधीत आढळून येतो. हा खडकाळ माशाचा प्रकार असून तो दुर्मीळ आहे. मालवण, मिठबाव तसेच देवगडच्या समुद्र खडकाळ भागात तो आढळून येतो. मात्र, सर्वात जास्त हा मेरुळा कुणकेश्वर समुद्राच्या खडकात आढळतो. कुणकेश्वरमधील पोहण्यात तरबेज असणारे तरुण एकत्र येऊन मेरुळा पकडण्यासाठी जातात.
मेरुळाला बाजारात मोठी मागणी
मेरुळाची चव कोंबडीच्या अंडय़ापेक्षाही चांगली असते. मेरुळाचा पदार्थ बनविताना कांदा, खोबरे, कोकम, मीठ व मसाल्याचा वापर केला जातो. या पदार्थाची चव चिभेवर तरळत राहते. त्यामुळे मेरुळाचा पदार्थ सारखा खावासा वाटत राहतो. याला बाजारात मोठी मागणी आहे. काहीजण मेरुळाची एक डिश सुमारे 400 ते 500 रुपयांना विकतात. मात्र, आम्ही विक्री करण्यासाठी नव्हे! स्वत:ला खाण्यासाठीच मेरुळा पकडतो, असे संतोष लाड यांनी सांगितले.