नवी दिल्ली / वृत्तसंस्था :
देशाचे पहिले सरसेनाध्यक्ष नियुक्त होताच युद्धकाळात शत्रूसाठी ‘चक्रव्यूह’ रचण्याचे काम सुरू झाले आहे. जनरल बिपिन रावत यांनी पद सांभाळताच याचे संकेत दिले आहेत. आगामी काळात थिएटर कमांड्स निर्माण करण्यात येणार असल्याचे त्यांनी सांगितले आहे. थिएटर कमांड्स युद्धकाळात शत्रूवर अचूक वार करण्यासाठी सर्व संरक्षण दलांमधील उत्तम ताळमेळ राखण्याची यंत्रणा आहे.
युद्धाच्या रणनीतींमध्ये जागतिक स्तरावर होत असलेल्या बदलांच्या पार्श्वभूमीवर भारतासाठीही नवी यंत्रणा निर्माण करणेचे गरजेचे ठरले आहे. याच कारणामुळे सैन्य, नौदल आणि वायुदलाला एकीकृत करत थिएटर कमांड निर्माण करण्याची चर्चा सुरू आहे.
थिएटर कमांड्सचे स्वरुप
सैन्य, नौदल आणि वायुदलासह अन्य संरक्षण दलांना एकाच भौगोलिक क्षेत्रात एकाच ऑपरेशन कमांडरच्या अंतर्गत आणून थिएटर कमांड स्थापन केले जाते. इंटिग्रेटेड थिएटर कमांड्सची निर्मिती भौगोलिक आधारावर केली जाते किंवा याचा उद्देश समान भूगोल असलेल्या युद्धक्षेत्राला हाताळणे असतो. अनेकदा थिएटर कमांड्स या दोन्हींचे मिश्रण असते. भूमी, जल आणि आकाशात सामंजस्य राखून युद्धमोहिमांचे संचालन व्हावे हे थिएटर कमांड्स सुनिश्चित करते. अशाप्रकारचे कमांड्स निर्माण करणे किफायतशीर असते. या कमांड्समुळे साधनसंपत्तीची बचत होते आणि त्याचा चांगला वापर होतो.
भारतातील सद्यस्थिती
देशात एकच थिएटर कमांड असून त्याची स्थापना 2001 मध्ये झाली होती. तसेच याला अंदमान आणि निकोबार कमांडच्या नावाने ओळखले जाते.
का भासली गरज?
आधुनिकीकरणासाठी निधीच्या कमतरतेला तोंड देणाऱया 15 लाख मनुष्यबळ असलेल्या सैन्यदलाला पुन्हा संघटित करणे या कमांड्समुळे शक्य होणार आहे. संरक्षण अर्थसंकल्पाचा मोठा हिस्सा वेतन आणि भत्त्यांच्या वाढत्या गरजांवरच खर्च होतो. भारतात सध्या 17 सिंगल सर्व्हिस कमांड्स आहेत. यातील 7 सैन्याचे, 7 वायुदलाचे आणि उर्वरित 3 नौदलाचे आहेत. देशात केवळ दोनच युनिफाईड कमांड्स आहेत. स्टॅटेजिक फोर्सेस कमांडची स्थापना 2003 साली झाली होती आणि त्याच्याकडे अण्वस्त्रसाठा सांभाळण्याची जबाबदारी आहे.
6 थिएटर कमांड्सची सूचना
भारतात 6 इंटिग्रेटेड थिएटर कमांड्स स्थापन करण्याचा पर्याय सुचविला जात आहे.
1 इंटिग्रेटेड वेस्टर्न थिएटर कमांड : पाकिस्तानला लागून असलेल्या पंजाबच्या मैदानाती भागापासून राजस्थानच्या थार वाळवंट तसेच गुजरातच्या कच्छच्या रणापर्यंत याची कार्यकक्षा असावी. या क्षेत्राची जबाबदारी सध्या पश्चिम, दक्षिण-पश्चिम आणि दक्षिण कमांड्स आहे.
2 इंटिग्रेटेड नॉर्दर्न थिएटर कमांड : जम्मू-काश्मीर आणि लडाखच्या पर्वतीय क्षेत्रांमध्ये पाकिस्तान आणि चीनवर नजर ठेवणारी कमांड. याच्या अंतर्गत वर्तमान नॉर्दर्न कमांडचा भाग येतो.
3 इंटिग्रेटेड ईस्टर्न थिएटर कमांड : उत्तर-पूर्वमध्ये चीनला लागून असलेल्या भागाची देखरेख करणारे कमांड. हा भाग सध्या सैन्य आणि वायुदलाच्या ईस्टर्न कमांड अंतर्गत येतो.
4 इंटिग्रेटेड साउदर्न थिएटर कमांड : पश्चिम, पूर्व आणि दक्षिण सागरी किनाऱयाच्या रक्षणासाठी सागरी ताफा तसेच वायुदलाचे सामर्थ्य उपलब्ध आहे. अंदमान आणि निकोबार कमांड यातच समाविष्ट असेल.
5 इंटिग्रेटेड एअरोस्पेस कमांड : या कमांडकडे बॅलेस्टिक क्षेपणास्त्रs तसेच स्ट्रटेजिक एअर ऑफिसिंव्ह समवेत देशाच्या वायुक्षेत्राच्या रक्षणाची जबाबदारी आहे.
6 इंटिग्रेटेड लॉजिस्टिक्स कमांड : देशात एकापासून दुसऱया थिएटर कमांडपर्यंत सैन्यदल तसेच सामग्री पोहोचविण्याची जबाबदारी. तसेच भूमी, जल आणि वायु तिन्ही वाहतूक मार्गांचा वापर करत विदेशी थिएटर ऑपरेशन्सपर्यंत पोहोचणे सुनिश्चित करण्याची जबाबदारी आहे.