तालुक्याच्या एकमेव गावात मल्लखांब: राज्यपातळीवरील स्पर्धेत भाग घेण्याचा तरुण-तरुणींचा मनोदय
आण्णाप्पा पाटील /बहाद्दरवाडी
आपल्या देशात मल्लखांब हा पुरातन खेळ आहे. रामायण काळात हनुमंताने मल्लखांबाचा शोध लावला असल्याचे सांगण्यात येते. रामायण, महाभारत काळापासून सुरू झालेल्या या खेळाला पेशव्यांच्या काळात अधिक महत्त्व प्राप्त झाले. त्यानंतर हा कुस्तीतील पूरक खेळ बनला. अलीकडे मल्लखांब खेळ लोप पावताना दिसून येत आहे. अशी परिस्थिती असताना तालुक्मयातील बेनकनहळ्ळी गाव मात्र मल्लखांबच्या सरावासाठी धडपडताना दिसत आहे.
या खेळाचे महत्त्व आजही तालुक्मयाच्या काही गावांमधील लाल मातीच्या तालमीत दिसून येत आहे. मात्र, कित्येक वर्षे हे मल्लखांब तसेच पडून असल्याचे वडीलधारी सांगतात.
काही गावांमध्ये पूर्वी मल्लखांबवर व्यायाम करण्यात येत असे. अलीकडे व्यायामासाठी नवनवीन साहित्य आल्यामुळे मल्लखांब बऱयाच ठिकाणी दिसेनासे झाले आहेत. मल्लखांबवर सराव करून राज्य पातळीवर आणि देशात गावचे नाव उज्ज्वल करण्याचा संकल्प बेनकनहळ्ळीतील मुलांनी केला आहे. त्यामुळेच येथे रोज 50 ते 60 मुले-मुली मल्लखांबचा सराव करत आहेत.
तरुण-तरुणी कौतुकास पात्र
मल्लखांब हा व्यायामाचा एक प्रकार असून साथीदार नसताना सराव करता येतो. कमी वेळात आपल्या शरीराच्या प्रत्येक अवयवाला जास्तीत जास्त व्यायाम देण्याकरिता मल्लखांबाचा उपयोग करण्यात येतो. यावरील प्रात्यक्षिके बघताना प्रत्येकाच्या अंगात धडकी भरते.
मल्लखांब जरूर आपल्या डोक्मयाला, शरीराला लागतो की काय याची भीती बघणाऱयांना वाटते. मात्र, जिद्दीच्या जोरावर बेनकनहळ्ळी गावात मल्लखांबवर सराव सुरू केला आहे. या खेळाची परंपरा टिकविण्यासाठी गावातील तरुणांनी पुढाकार घेतला आहे. मल्लखांबचा सराव करणाऱया तरुण-तरुणी कौतुकास पात्र
आहेत.
तरुण संकल्प तडीस नेणार
बेनकनहळ्ळीतील लाल मातीच्या तालमीमध्ये दहा-बारा वर्षांपूर्वी एक आठ ते नऊ फुटी मल्लखांब सापडला. हा खांब पाहून काही तरुणांना वडीलधारी मंडळींनी सांगितले की, पूर्वी आपल्या गावात मल्लखांब खेळला जात असे. अलीकडे हा खेळ बंद झालेला आहे. यानंतर या तरुणांनी संकल्प केला की आपण याची व्यवस्थित माहिती घेऊन मल्लखांब खेळ सादर करायचा.
मूळचे शहापूर व सध्या मुंबई, कांदिवली येथे क्रीडा शिक्षक म्हणून कार्यरत सचिन चिटणीस हे गावातील मुलांना मल्लखांबचे प्रशिक्षण देत आहेत. ते पंधरा दिवसांतून एकदा बेळगावला येऊन शनिवार-रविवार गावातील मुलांना मोफत प्रशिक्षण देत आहेत. मी स्वतः मल्लखांब खेळ शिकलो असून ही कला इतरांना देण्याच्या उद्देशाने मी बेनकनहळ्ळीतील मुलांना मल्लखांबचे प्रशिक्षण देत आहे. या मुलांचा आत्मविश्वास पाहून वेगळेच समाधान वाटते, असे सचिन चिटणीस यांनी सांगितले.
दोन-तीन तास रोज सराव
मल्लखांबचा गावातील शाळेच्या स्वतंत्र खोलीत मुले रोज सराव करतात. प्रशिक्षक सचिन हे पंधरा दिवसांतून दोन दिवस सराव करवून घेतात. त्यानंतर सरावाचे प्रशिक्षण सूरज देसुरकर देत आहेत. रोज दोन ते तीन तास याप्रमाणे त्यांचा मल्लखांबचा सराव सुरू आहे.
पाच-सहा दिवसांपूर्वी गावात एका कार्यक्रमानिमित्त 25 ते 30 मुला-मुलींनी मल्लखांबची प्रात्यक्षिके सादर करून उपस्थितांची वाहवा मिळवली. करुणा देसुरकर, सानिका पिसाळे, समीक्षा पाटील, भक्ती देसुरकर, रेखा देसुरकर, मानसी पाटील, साक्षी देसुरकर, संचिता देसुरकर, आरुषी सुतार, दिव्या यळ्ळूरकर, काजल पाटील तसेच मुलांमध्ये स्वप्निल पाटील, श्रीनाथ चौगुले, प्रफुल्ल पाटील, प्रथमेश पाटील, प्रथमेश यळ्ळूरकर, अभय पिसाळे, मनोज पाटील, मल्हार पाटील, कल्लाप्पा देसुरकर, अविनाश पिसाळे, ऋषी देसुरकर, निरज गुरव, विनीत पाटील आदींनी ही प्रात्यक्षिके सादर केली. हा अनोखा खेळ पाहून साऱयांनीच त्यांचे कौतुक केले.
मल्लखांबचे तीन प्रकार
लष्करी जवानांच्या टेनिंगमध्येही 17 ते 18 फुटी मल्लखांबचा सराव करून घेण्यात येतो. यामध्ये तीन प्रकार आहेत. लाकडी मल्लखांब, दोरीचा मल्लखांब आणि टांगता मल्लखांब अशी माहिती प्रशिक्षक सचिन यांनी दिली.
सध्या तरुणाईला मोबाईल, टीव्ही, व्हॉट्सऍप, फेसबुक यांचे वेड लागले आहे. तासन्तास इंटरनेटमध्ये तरुणाई गुंतली आहे. त्या तुलनेत बेनकनहळ्ळीतील काही मुले मल्लखांबचा सराव करत आहेत. अनेकांसाठी हे तरुण-तरुणी आदर्श ठरत आहेत. मल्लखांब प्रशिक्षण घेणाऱया तरुण-तरुणींना प्रोत्साहन मिळण्याची गरज आहे.
मल्लखांबवरील सरावाची मुलांमध्ये प्रचंड जिद्द
बेनकनहळ्ळी गावातील काही मुला-मुलींना मल्लखांब खेळाचा सराव करण्याची प्रचंड जिद्द आहे. त्यांच्यामध्ये उत्साह आहे, त्यामुळेच हा खेळ शिकविण्यास मीसुद्धा प्रवृत्त झालो आहे. प्रारंभी मुलांना भीती वाटू नये म्हणून चार-पाच फूट उंचीच्या मल्लखांबवर सराव घेतो. त्यांचा आत्मविश्वास वाढला की मग आठ फुटांच्या मल्लखांबवर त्यांचा सराव घेतोय. मुलींसाठी दोरी मल्लखांबचे प्रशिक्षण देत आहे.
– सचिन चिटणीस, प्रशिक्षक
राज्य पातळीवर भाग घेण्यासाठी प्रयत्नशील
सचिन सर आम्हाला ज्याप्रमाणे मार्गदर्शन करतात त्याप्रमाणे मी मुला-मुलींना मल्लखांबचे प्रशिक्षण देत आहे. या खेळामुळे शरीर लवचिक बनते. त्यांच्यात उत्साह निर्माण होतो, तसेच मुलांमध्ये बौद्धिक पातळीसुद्धा वाढते. याचा अधिकाधिक सराव करून राज्य पातळीवरील मल्लखांब खेळामध्ये भाग घेण्याचा आम्ही प्रयत्न करणार आहोत. यामध्ये वेगळा प्रकार म्हणून मी स्वतः लाठीकाठी हा प्रयोग सादर करून दाखवतो.
– सूरज देसुरकर, सहप्रशिक्षक, बेनकनहळ्ळी
घरातून प्रोत्साहनाने अधिक ऊर्जा
आमचे मुख्य प्रशिक्षक सचिन सर मार्गदर्शन करतात, त्यानंतर आम्हाला रोज सचिन सूरज देसुरकर मल्लखांबाचा आमच्याकडून सराव करून घेतात. घरातूनही हा खेळ खेळण्यासाठी प्रोत्साहन मिळत आहे. मल्लखांबाचा सराव करताना एक वेगळीच ऊर्जा निर्माण होते. मल्लखांब खेळ सादर केल्यानंतर समाधान मिळते.
– प्रफुल्ल पाटील
कसून सरावाने बेळगावचे नाव उज्ज्वल करणार
ग्रामीण भागातील मुलीसुद्धा कोणत्याही क्षेत्रात मागे नाहीत, हेच आम्हाला या मल्लखांबच्या माध्यमातून दाखवून द्यायचे आहे. सध्या आम्ही दोर मल्लखांब या प्रकारचा सराव करत आहे. गावचे व बेळगावचे नाव देशात उज्ज्वल करण्यासाठी आम्ही या खेळाचा कसून सराव चालू ठेवणार आहे.
– मानसी पाटील