हिवाळ्याच्या दिवसांत कार्डियोव्हस्क्युलर डिसीज, स्ट्रोक्स, डायबेटिस, हायपरटेन्शन असे बिगर संसर्गजनित आजारांनी त्रस्त असलेल्या रुग्णांसमोर मोठी आव्हाने उभी राहू शकतात. यादरम्यान या रुग्णांना स्ट्रोक येण्याची शक्यताही बळावते.
- स्ट्रोकच्या आजाराने त्रस्त असणार्या रुग्णांमध्ये तापमानातील छोटय़ाशा बदलामुळेही जोखीम 16 ते 18 टक्क्यांनी वाढते. विशेषतः तापमान कमी झाल्यामुळे ती वाढते.
- हिवाळ्याचे दिवस आणि स्ट्रोकचे प्रमाण वाढणे यातील संबंध सप्रमाण सिद्ध झालेला आहे. हिवाळ्याच्या दिवसांत रक्तवाहिन्या संकोचतात आणि रक्त घट्ट होते. त्यामुळे रक्तात गुठळ्या होण्याची शक्यता वाढते. त्याचा परिणाम म्हणून स्ट्रोक येऊ शकतो. अशा रुग्णांच्या घरातील एखाद्या सदस्याने कायम रुग्णावर नजर ठेवली पाहिजे, जेणेकरून वैद्यकीय हस्तक्षेपाची गरज भासल्यास त्या व्यक्तीने त्वरित योग्य पावले उचलावीत. रक्ताच्या धमन्यांमध्ये गुठळ्या झाल्याने मेंदूला होणार्या रक्तपुरवठय़ात अचानक व्यत्यय आल्याने इस्केमिक स्ट्रोक येतो. मेंदूला होणारा सुरळीत रक्तप्रवाह थांबल्यामुळे तेथे ऑक्सिजन पोहोचत नाही आणि या प्रकारचा स्ट्रोक येतो.
- वैद्यकीय परिभाषेत ज्याला एफएएसटी स्वरूपाची लक्षणे म्हणतात तशी लक्षणे रुग्णामध्ये स्ट्रोक आल्यावर दिसत असतील, तर ती परिस्थिती आणीबाणीची आहे, असेच मानायला हवे. त्या ‘गोल्डन अवर’ मध्येच रुग्णाला तातडीची वैद्यकीय मदत मिळायला हवी.
- स्ट्रोकच्या रुग्णांसाठी ‘गोल्डन अवर’ कार्डिओव्हस्क्युलर रुग्णांइतकाच अत्यंत महत्त्वाचा असतो. वेळेवर वैद्यकीय मदत मिळाल्याने मेंदूच्या पेशींचे कायमस्वरूपी नुकसान होणे टाळता येऊ शकते. असे झाले तरच रुग्णाचा जीव वाचविता येतो.
- आणीबाणीच्या या ‘गोल्डन अवर्स’मध्ये जर रुग्णाला वैद्यकीय मदत मिळाली नाही, तर त्याला कायमस्वरूपी अपंगत्व किंवा मृत्यूही येऊ शकतो. त्यामुळेच स्ट्रोकचे वेळेवर आणि योग्य निदान होणे गरजेचे आहे. अशा परिस्थितीत शक्य तेवढा वेळ वाचविण्याची कसरत रुग्णाच्या कुटुंबीयांना करावी लागते.
- स्ट्रोकची ओळख पटविण्यासाठी अन्य लक्षणांच्या बाबतीत जागरूक असणेही आवश्यक असते. अचानक शरीर सुन्न होणे, किंवा हात-पाय. किंवा अन्य एखाद्या अवयवातील संवेदना नष्ट होणे, अचानक भ्रम होणे, डोक्यावर परिणाम होणे, असंबद्ध बोलणे, एका किंवा दोन्ही डोळ्यांनी अचानक दिसायचे बंद होणे, चालताना संतुलन सांभाळता न येणे अशा लक्षणांचा यात समावेश असतो.
- भारतात कार्डियोव्हस्क्युलर डिसीज, डायबेटिस आणि हायपरटेन्शनसारख्या बिगर संसर्गजनित आजारांविषयी जागरूकता वाढविण्यासाठी ज्या प्रकारे मोहिमा राबविण्यात आल्या, त्याप्रमाणे स्ट्रोकच्या बाबतीत फारशा मोहिमा राबविण्यात आल्या नाहीत, ही वस्तुस्थितीही लक्षात घेतली पाहिजे.
- खरे तर अशा प्रकारचे प्रचार अभियान स्ट्रोकच्या आजाराबाबत राबविले जाण्याची नितांत आवश्यकता आहे. ऍक्यूट इस्केमिक स्ट्रोक हा आजार ‘ब्रेन ऍटॅक’ या नावानेही ओळखला जातो आणि ही ‘मेडिकल इमर्जन्सी’ (वैद्यकीय आणीबाणी) आहे, हे लक्षात घेतले पाहिजे.
– डॉ. मनोज शिंगाडे