तौक्ते चक्रीवादळाचा सागरी जीवांवरही परिणाम? : अधिवासाविषयी संशोधन होणार
महेंद्र पराडकर / मालवण:
खराब जाळय़ात गुरफटून समुद्रकिनारी वाहून येणाऱया ऑलिव्ह रिडले प्रजातीतील समुद्री कासवांचे प्रमाण जिल्हय़ात वाढले असतानाच गेले तीन दिवस ‘हॉकबिल’ तीन, तर ‘लॉगरहेड’ प्रजातीतील दोन छोटी कासवे मालवण आणि वायरी समुद्रकिनारी घायाळ अवस्थेत सापडून आली आहेत. कांदळवन विभागाच्या मते हॉकबिल प्रजातीतील कासवं सिंधुदुर्गच्या किनाऱयावर आढळून येण्याची घटना दुर्मिळ तर आहेच. परंतु अपघाताने ती किनाऱयावर येण्याची घटनादेखील चिंताजनक असल्याचे मत कांदळवन विभागातील जिल्हा समन्वय अधिकारी रोहित सावंत यांनी व्यक्त केले.
सोमवारी सकाळी वायरी जाधववाडी येथील जितेश मायबा आणि दिलीप घारे यांना समुद्रकिनारी जाळय़ात गुरफटलेले कासव दिसून आले. या दोघांनी कासवाची जाळय़ातून सुटका करीत सागर जीव रक्षक जगदीश तोडणकर, बाबा मोरजकर आणि रापण संघटनेचे सचिव दिलीप घारे यांना कल्पना दिली. तोडणकर यांनी कांदळवन विभागाशी संपर्क केल्यानंतर कांदळवन वनरक्षक संजीवन शिलवन आणि जिल्हा समन्वय अधिकारी रोहित सावंत यांचे पथक वायरी येथे दाखल झाले आणि वनविभागाच्या सूचनेनुसार कासव ताब्यात घेतले. कासवाचा पुढचा डावा पाय जाळय़ात अडकून काहिसा तुटलेला होता.
हॉकबिल तसे दुर्मिळच – रोहित सावंत
सदरील कासव नेहमीच्या कासवांपेक्षा वेगळे आणि आकारानेही लहान होते. याविषयी सावंत यांना विचारले असता ते म्हणाले, हॉकबिल प्रजातीतील हे कासव आहे. शनिवारी याच हॉकबिल आणि लॉगरहेड प्रजातीतील प्रत्येकी एक छोटे कासव बंदर जेटी या ठिकाणी लीलाधर आचरेकर यांना सापडून आले होते. त्यांना सुरक्षितरित्या परत नैसर्गिक अधिवासात सोडण्यात आले. लहान आकाराची हॉकबिल आणि लॉगरहेड कासवे एकामागोमाग सापडून येण्याची बाब निश्चितच चिंताजनक आणि विचारात घेण्याजोगी आहें. नुकत्याच झालेले ‘तौक्ते’ चक्रिवादळ आणि त्यानंतर सध्याची वादळसदृश स्थिती आदींच्या प्रभावामुळे तर ही कासवे घायाळ स्थितीत सिंधुदुर्गच्या किनाऱयावर सरकली की कसे, हे नक्की सांगता येणार नाही. परंतु त्यावर संशोधन नक्की केले जाईल, असे सावंत म्हणाले.
हॉकबिलविषयी माहिती
हॉकबिल कासवे जगभरातील उष्ण कटिबंधातील किनारे व मुख्यत: बेटांवर आढळतात. अंदमान निकोबार बेटे आणि लक्षद्वीप येथील किनाऱयावर ते आढळतात. त्यांचे कमाल वजन 150 किलो, तर लांबी 80 ते 100 से. मी. असते. आकार अंडाकृती असतो आणि पक्षाच्या चोचीप्रमाणे त्यांचे तोंड असते. स्पंज, मृदुकाय प्राणी, जेलिफिश, सागरी गवत आणि जलभित्तीपासून खरवडलेले शेवाळ हे त्यांचे खाद्य आहे. पावसाळा हा त्यांचा विणीचा हंगाम असून एका वीण हंगामात तीन ते पाचवेळा 12 ते 14 दिवसांच्या अंतराने अंडी घालतात. दोन वीण हंमागातील अंतर दोन ते पाच वर्षे असते.
लॉगरहेडविषयी माहिती
लॉगरहेड प्रजातीतील कासवे समतिशोष्ण कटिबंध आणि उणोष्ण कटिबंधात अंडी घालतात. परंतु श्रीलंका आणि गल्फ ऑफ मन्नारमध्ये त्यांनी अंडी घातली असल्याची नोंद आहे. आफ्रिका, ओमान आणि पश्चिम ऑस्ट्रेलिया याठिकाणी ते मोठय़ा प्रमाणात अंडी घालतात. मृदुकाय प्राणी, स्पंज हे त्याचे खाद्य आहे. वजन जास्तीत जास्त 200 किलो, तर लांबी 80 ते 100 से. मी. असते. डोक्याचा आकार त्रिकोणी, तर जबडा भक्कम व अंकुशाकारी असते.
आपल्याकडे घरटी घालत नाहीत – भाऊ काटदरे
सहय़ादी निसर्गमित्र संस्थापक भाऊ काटदरे म्हणाले, हॉकबिल आपल्याकडे समुद्रात आढळतात. परंतु त्यांची वीण आपल्या किनाऱयांवर होत नाही. लॉगरहेड आपल्याकडे आढळल्याचे ऐकिवात नाही. ऑलिव्ह रिडले व्यतिरिक्त कोणत्याही समुद्री कासवाची वीण आपल्याकडे होत नाही.
एकूण पाच कासवे देखरेखीखाली
वन विभागाचे पथक सकाळी जखमी अवस्थेतील कासव घेऊन तोंडवळीला पोहोचते, तोच दुपारी 12 वाजण्याच्या सुमारास आणखी एक कासव वायरी समुद्रकिनारी सापडून आले. त्याचा डावा पाय तुटलेला होता. परंतु त्याची जखम भरलेली होती. त्यानंतर तासाभराने पुन्हा दांडी येथे दादू तोडणकर या मच्छीमारास तिसरे कासव घायाळ स्थितीत आढळून आले. ही दोन्ही कासवं कांदळवन विभागाच्या ताब्यात देण्यात आली. यापैकी एक कासव लॉगरहेड, तर दुसरे कासव हॉकबिल प्रजातीतील होते. ही तिन्ही कासवे तोंडवळीतील वनविभागाच्या अखत्यारतील टाकीत देखरेखीखाली आहेत. शिवाय आचरे येथे सापडलेली ऑलिव्ह रिडले प्रजातीतील दोन कासवेदेखील याच टाकीत आहेत. वैद्यकीय अधिकाऱयांच्या सल्ल्यानुसारच वनविभाग पुढील कार्यवाही करणार असल्याचे सावंत यांनी सांगितले.