कृषी क्षेत्रामध्ये तंत्रज्ञानाची भूमिका भविष्य काळात वाढणार आहे. जैव तंत्रज्ञान, नॅनो तंत्रज्ञान, जी.एम.ओ.चे तंत्रज्ञान शेतकऱयांपर्यंत पोहोचतील. त्यांचा अंगिकार करण्यासाठी शेतकऱयाला
सज्ज व्हावे लागेल. ट्रक्टरप्रणित रिमोट सेन्सिंग, रोबोट, सेन्सार, अचूक निदान आणि मानवी बौद्धिक क्षमता यांच्या वापरामध्ये प्रचंड वाढ होईल. त्यादृष्टीने शेतकऱयांचे प्रशिक्षण व संशोधन महत्त्वाचे ठरणार आहे. विशेषतः मागणीप्रणित कृषी व्यवस्थेमध्ये सेंद्रिय शेती पद्धतीचा स्वीकार करून पिकविलेल्या अन्नधान्याला मागणी राहणार आहे. फियॅटो सॅनिटेशन हे अत्यावश्यक असणार आहे. ग्राहकांच्या पसंतीला उतरतील अशाच अन्नघटकांची निर्मिती केली जाईल. त्यामुळे ही जागृती शेतकरीवर्गामध्ये झाली पाहिजे.
नवनवीन बियाणे तंत्रज्ञान, योग्य किडनाशके, खतांची निर्मिती, सूक्ष्मसिंचन पद्धती आणि कृषी तंत्रज्ञान यांच्या संयुक्त विद्यमाने यापुढे शेती कसली जाणार आहे. ऍग्री-हॉर्टि-लिक्ह
स्टॉक या त्रिसूत्रीनेच कृषी विकास अपेक्षित आहे. गेल्या दशकापासून बियाण्यांची निर्मिती सात पटीने वाढली आहे. खतांच्या उत्पन्नामध्ये चार पटीने वाढ झालेली आहे. किडनाशकांच्या वापरामध्ये दुप्पट वाढ झाली आहे. सिंचन क्षेत्र तिप्पटीने वाढले आहे तर ट्रक्टरचा वापर सात पटीने वाढला आहे. पण ही वृद्धी पारंपरिक कृषी घटकांची आहे. यापुढे त्यामध्ये आमूलाग्र बदल होतील. विशेषतः मेकॅट्रॉनिक्स, सिंथेटिक जीवशास्त्र, बॉयोनॉमिक्स, हरित अर्थशास्त्र (ग्रीन इकॉनॉमिक्स) यासारखे नवे विषय शेतकऱयांना अभ्यासावे लागतील. कृषी औषधांमध्ये विविधता येईल. तणनाशकांचा अधिक वापर होईल. त्यामुळे पर्यावरणीय प्रश्न कमालीच्या वेगाने गंभीर बनतील. यापुढील काळात जीएमओ अथवा क्रिस्पर कॅस तंत्राचा वापर अपरिहार्य होईल.
ट्रान्सजेनिक पीक संरचना वेगाने वळण घेईल. संसाधनांच्या वापरासंबंधी अनेक सेन्सॉर अस्तित्वात येतील. विशेषतः ट्रक्टर ऍक्सेसरिजमध्ये खूप बदल होतील. ट्रक्टर हे अधिक सेन्सॉरमय होतील. सिंचन क्षेत्रामध्ये सूक्ष्मसिंचन पद्धती लोकप्रिय होईल. खतामध्ये अनेक प्रकार अस्तित्वात येतील. त्यांच्या उत्पादनामध्ये खूप स्पर्धा होईल. तेवढय़ाच प्रमाणात फसवेगिरीसुद्धा वाढेल. पाश्चात्य देशामध्ये आणि थायलंड, ऑस्ट्रेलिया, क्मयुबासारख्या देशांमध्ये ऊस लागवडीचे आणि तोडणीचे तंत्रज्ञान खूपच अद्ययावत आहे. ऊस लागवडीचे प्लांटर विडर आणि कृषी औषधांचे नियोजन हे सयांत्रिकपणे बनविलेले असते. माती परीक्षणाच्या आधारावर प्रत्येक आठवडय़ाचे खत व किडनाशकाचे डोस नियंत्रित केलेले असतात. त्यासाठी ठिबक सिंचन पद्धतीचा अवलंब होत असतो. ऊस लागवडीचे तंत्र आपल्याकडे अद्यापही पारंपरिक पद्धतीचेच आहे. वरील देशामध्ये नव्या पद्धतीच्या ट्रक्टर-सेन्सार-रोबो यांच्या संयुक्त नियंत्रणातून तयार केलेल्या प्लांटरमार्फत लागवड केली जाते. आपल्याकडे ऊस लावणीचे कंत्राटी पद्धतीने एकरी चार ते सहा हजार रुपये प्रमाणे शेतमजुरांना द्यावे लागतात. ऑस्ट्रेलियामध्ये प्लांटरच्या साहाय्याने दोन ते तीन शेतमजूर ड्रायव्हरसह हजारो एकरावर ऊस लागवड करतात. गुणवत्ता आणि उत्पन्न वाढविण्याचे तंत्र विकसित केलेले असते. भू-वैज्ञानिक तंत्र जी.आय.एस., जी.पी.एस. आणि रिमोट सेन्सिंगचा डेटाबेस बनवून गुणवत्ता आणि उसाच्या आरोग्याची काळजी घेतली जाते. उसाला द्यावयाच्या खतांची मात्रा तयार करून ती यंत्रामार्फत ठिबकने सर्व पीक/क्षेत्राला पुरविलेली असते. यासंबंधीचे नियोजन अमेरिकेतील फ्लोरिडा राज्यातील मियामीच्या परिसरात मी पाहिलेले आहे. शुगर केन इन्फॉर्मेशन आणि मॅनेजमेंट सिस्टम (एस.आय.एम.एस.) व भू-वैज्ञानिक माहिती तंत्राने ऊस पिकाचे नियोजन केले जाते. या तंत्राने ऊस लावण ते तोडणीपर्यंतचे सर्व गुणात्मक निर्णय संगणकीय पद्धतीने हाताळले जातात. ऊसपिकाचे तसे किट बनविलेले असतात. 1) लँडयुज आणि केन एरिया मॅपिंग सहजशक्मय होते. त्यामध्ये मृद आरोग्य व मृद स्तर व त्यातील विविध द्रव्ये व इतर मृद घटकांचे रिमोट सेन्सिंगद्वारा विश्लेषण केले जाते.
2) ऊस लावणीनंतर अर्लिक्रॉप मॉनिटरिंग करणे आवश्यक असते. म्हणून क्षेत्रीय माहिती, पिकांची स्थिती, मृद आरोग्य व जलांश आणि उपलब्ध तसेच आवश्यक त्या खतांच्या मात्राची सूचना मिळते. ऊस लावणीतील तुटाळय़ा (गॅप), कोंबाचे आरोग्य आणि संभाव्य रोगाची माहिती आणि इलाज करण्याच्या सूचना मिळतात. यासंबंधीचे प्रयोग मिट्रफोल शुगर ग्रुपने थायलंडमध्ये केलेले आहेत.
3) सर्व ऊस कोंबांचा विकास झाल्यानंतर यील्ड मॉनिटरिंग यंत्राद्वारे कानाकोपऱयातील उसाचे भविष्यातील उत्पादन (यील्ड) मॅपिंग मोजता येते. त्यामध्ये 95 टक्के अचूकता मिळते.
4) उसातील सॅक्रोस विकसित झाल्याची नोंद देण्याची यंत्रणा संगणकीय प्रणालीत असते. ऊस तोडणीचे संकेतही दिले जातात. त्याचा कालावधी देखील दिला जातो. तो कालावधी, गुणवत्ता, वजन आणि सॅक्रोसचे प्रमाण निर्देशित करतो. प्रत्येक दिवसाचे हार्वेस्ट प्लॅनिंग दिले जाते. हे अत्यंत वक्तशीर असते. त्यांची संगणकीय प्रक्रिया महत्त्वाची असते.
5) सिंचन यंत्रणा खूप कार्यक्षम असते. मातीतील जलांश आणि कोणत्या गुणवत्तेची आणि कोणत्या प्रमाणाचा पाणीपुरवठा करणे आवश्यक आहे, याची माहिती संगणकीय यंत्रणेला मिळते. अलीकडे रोबो व मल्टीसेन्सॉर यंत्रणेने पाणी, हवा, खनिजे, खतांच्या मात्र, किड व रोगाचे निदान व त्यावरील उपाय हे सर्व सहज उपलब्ध होऊ शकते. यासंबंधीचे संशोधन 2025 पर्यंत पूर्ण होऊन त्याची वाणिज्यकिय पणन सुविधा शेतकऱयांना उपलब्ध होईल.
6) मायक्रो क्लायमेंट चेंज डिरेक्टरीद्वारा हवामानातील बदलांची नोंद करून त्या आधारावर पीक संरक्षण करणे हिताचे असते. शेताच्या प्रत्येक कोपऱयातील सूक्ष्म बदल महत्त्वाचे असतात. व्हेरियबल फर्टिलायझर ऍप्लिकेशनद्वारा खताचे नियोजन केले जाते. मातीच्या परीक्षणासाठी रिमोट सेन्सिंगची माहिती खूपच उपयुक्त असते.
7) केन स्माईल वेबद्वारे पीक संरक्षण व शेतकऱयांना आवश्यक असेल तर पीक कर्ज यंत्रणा उपलब्ध होते. पिकांची यील्ड मॅपिंगही कंपनी करते व 19 दिवसांत कर्ज मंजूर केले जाते. त्यासाठी सर्व तांत्रिक बाबी तपासून घेतल्या जातात.
ब्राझिलमधल्या गमया या कंपनीने केनफिट नावाचे प्रोग्रॅमिंग तयार केलेले आहे. त्यानुसार उसाच्या विविध टप्प्यातील वाढीसाठी योग्य मार्गदर्शन केले जाते. तणासंबंधी अचूक माहिती व त्यांचे वर्गीकरण करून योग्य तो सल्ला शेतकऱयांना दिला जातो. तामिळनाडू कृषी विद्यापीठाने शाश्वत ऊस शेतीसंबंधी बऱयाच नव्या तंत्रज्ञानाचा अवलंब केला आहे. कमी बियाणे, कमी खत आणि उच्च उत्पादन हे सूत्र विद्यापीठाने सांभाळले आहे. प्रत्येक साखर कारखान्यांनी उसाच्या गुणवत्तेकडे आणि उत्पादनाकडे लक्ष केंद्रित केलेले असावे. पिकाचे भविष्यातील आरोग्य सेन्सॉरद्वारे समजू शकते. अशा यंत्राच्या समोरून एखादे दुभते जनावर गेल्यास त्या जनावराच्या दुधाची गुणवत्ता, रोगप्रतिकारक क्षमता, भविष्यातील त्याचे आरोग्य याची माहितीही उपलब्ध होते. ऊस तोडणी करणाऱया कामगारांचा तुटवडा प्रकर्षाने जाणवतो. ऊस तोडणीच्या कामासाठी यंत्रांचा वापर करावा लागत आहे. त्या पद्धतीची ऊस लागवड यंत्रणा निर्माण करावी लागेल. ऊस हे शुगर केन म्हणून ओळखले जाते. यापुढे उसाला एनर्जीकेन म्हणणे अधिक उचित ठरणार आहे.
– डॉ. वसंतराव जुगळे