श्रीकृष्णाने वृद्ध जनांच्या मताचा आदर राखून अक्रूराला सन्मानपूर्वक द्वारकेला परत बोलावले. त्याप्रमाणे अक्रूर द्वारकेत परतला. द्वारकेच्या राजसभेत अक्रूर येताच कृष्णाने उत्थान देऊन त्याचे स्वागत केले. त्याच्या प्रभावाबद्दल ज्ये÷ लोक काय बोलत आहेत हे सांगून त्याचा गौरव केला. काही गमतीच्या गप्पागोष्टी झाल्यानंतर कृष्ण त्याला म्हणाला-हे अक्रूरकाका! शतधन्व्याने मरण्यापूर्वी स्यमंतकमणी आपणापाशी ठेवला आहे हे मी पूर्वीपासून जाणून आहे. स्यमंतकमणी प्रतिदिनी जे आठ भार सोने देतो, ते वापरूनच आपण काशी क्षेत्री अनेक यज्ञ याग केले आहेत.
म्हणसी मणीचें प्रयोजन काय । तरी तोही ऐकें अभिप्राय । मणीचा अधिकारी जो होय । शास्त्रनिर्णय तो कथितों । सत्राजितासि अनपत्यता ।
तद्दायाधिकार दुहितृसुतां । पारलौकिक क्रिया समस्ता। करूनि उर्वरिता विभाग । सत्राजितासि पिंडोदक । देती सत्यभामेचे तोक । तदृणविमुक्त जालिया देख। घेती सम्यक शेषदाय । शेषदायविभागीं कोण । अभावीं उत्तरोत्तर गौण ।
मुख्य असतां अपर जण । अप्रमाण अधिकारा ।
पत्नी पुत्र दौहित्र दुहिता । माता पितर सहोदर भ्राता ।
तत्सुत साप्त गोत्रीय आप्ता । शिष्या व्रतस्था पर्यंत ।
तस्मात्सत्यभामेचे कुमर । स्यमंतकग्रहणीं त्यां अधिकार । तथापि स्यमंतकरक्षणपर । कोण्ही अपर हों न शके ।
कृष्ण अक्रूराला पुढे म्हणाला-तू म्हणशील की हे सारे सांगण्याचे प्रयोजन काय? तर स्यमंतकमण्याचे अधिकारी कोण हे ऐक! स्यमंतकमणी हा सूर्यदेवाने सत्राजिताला प्रसाद म्हणून दिल्याने तोच त्याचा मालक होता. सत्राजिताला पुत्र नसल्यामुळे त्याच्या मुलीची म्हणजेच सत्यभामेची मुलेच त्यांना तिलांजली देऊन पिंडदान करतील, त्याचे ऋणही फेडतील आणि त्यातून जे काही शिल्लक राहील, त्याचे उत्तराधिकारी होतील. तेच स्यमंतकमण्याचे अधिकारी होत. सत्यभामेचा मी पती असल्याने स्यमंतकमण्याचा सांप्रत मीच अधिकारी आहे.
अबाधितें सु÷ंव्रतें । जया पुरुषाचीं शुभ सुकृतें ।
तयावेगळा आणिकातें । मणि सर्वार्थें दुर्धर हा । यालागीं तूं सु÷ंव्रती । म्हणोनि मणि हा तुझ्याचि हातीं । असो ऐसी आमुची मति । हृदयीं निश्चिती जाणावी ।तरी कां मणीची चर्चा करितां । ऐसा संशय बांधील चित्ता । कीं जे अग्रजें माझिये माथां ।
मणिवंचकता आरोपिली । मणिवंचक मी नोहें ऐसा ।
अग्रजा प्रत्यय न बाणे सहसा । यालागिं सर्वांचिया मानसा । प्रत्यय बाणे तें करिं । निःसंशय सर्वांतरिं ।
कैसेनि बाणे म्हणसी जरी । यदर्थीं अक्रूरा तूं अवधारिं। मम वैखरी विश्वासें ।
कृष्ण अक्रूराला पुढे म्हणाला – तो स्यमंतकमणी जरी माझ्याकडेच असला पाहिजे, तरीसुद्धा तो आपणाजवळच ठेव. कारण आपण व्रतनि÷ आहात व आपण पुण्यवान आहात. शिवाय तो मणी इतरांना सांभाळणे कठीण आहे. परंतु माझ्या थोरल्या बंधूंचा त्या मण्यासंबंधी माझ्यावर विश्वास नाही. याकरिता त्यांच्या समाधानाकरिता माझ्यावर विश्वास ठेऊन तुम्हाला एक गोष्ट करावी लागेल.
Ad. देवदत्त परुळेकर