आपल्याला सरडय़ाचा देह का प्राप्त झाला याचे कारण सांगताना नृग राजा पुढे म्हणाला-
दानशीलांमाजी गणना । प्रकट कीर्ति श्रुतिपुराणां।
विभो समर्था तुझिया जायसी कर्णा । स्पर्शली असेल जरी कांहीं ।कोणी एक विधिनिर्णय । वेदप्रमाणें निःसंशय । तैसाचि हाही अभिप्राय । कर्णगोचर जरी तुजला । दानशील जे वाखाणिती। त्यांमाजी नृगनामाची ख्याति । स्पर्शली असेल श्रवणपथीं । नरेंद्रमूर्ति तो हा मी । हेंही बोलणें बालिशपणें । विभो समर्था तुझेंनि वयुनें ।
त्रैलोक्मय जागे ज्ञातेपणें । तेंही श्रवणें अवधारिं ।
नृग म्हणाला- प्रभो ! मी इक्ष्वाकूचा पुत्र नृग नावाचा राजा आहे. जर एखाद्याने आपल्यासमोर दानशूर पुरुषांचा उल्लेख केला असेल, तर त्यावेळी माझे नाव आपल्या कानांवर आले असेल.
सर्वभूतांचा अंतरात्मा । सर्वसाक्षी भूतग्रामा । तुज काय अविदित पुरुषोत्तमा । सर्वज्ञगरिमा हे तुझी। कालकलनेच्या प्रवाहीं । सर्वत्र ज्ञानें लोपती पाहीं । अव्याहत दृक् तुझ्या ठायीं । म्हणोनि नाथ तूं सर्वांचा। भूत भावी वर्तमान । तूं अव्याहत त्रिकालज्ञ ।
तथापि तुझिये आज्ञेवरून । करितों कथन तें ऐक ।
हे प्रभो ! आपण सर्व प्राण्यांच्या अंत:करणाचे साक्षी आहात. काळाचा पडदा आपल्या अखंड ज्ञानामध्ये बाधा आणू शकत नाही. म्हणून आपल्याला अज्ञात असे काय असणार आहे? असे असूनही ‘आपली आज्ञा’ म्हणून मी सांगतो.
स्वमुखें कीर्ति नुच्चारिजे । समर्थाज्ञा नुल्लंघिजे ।
दोहीमाजी आज्ञाकाजें । स्वकीर्ति वर्णिजे निर्दोष ।
तरी भूमीचे रजःकण । जितुके भरती गणनेकरून।
किंवा गगनीं तारागण । कीं धारागणन मेघांचें ।
यांची गणना जितुकी भरे । तितुकीं गोदानें निजकरें ।
देता झालों ज्या प्रकारें । तेंही आदरें अवधारिं ।
हे भगवन ! स्वतःची कीर्ति स्वतः वर्णन करू नये, पण आपली आज्ञा असल्यानेच मी हे सांगत आहे. पृथ्वीवर जेवढे धुळीचे कण आहेत, आकाशात जितके तारे आहेत आणि पावसाळय़ात पाण्याच्या जेवढय़ा धारा पडतात, तितक्मया गायी मी दान केल्या होत्या.
बहुत दुग्ध जयांचिये कांसे । सद्गुणी सुशील प्रथम वयसे । कपिला रूपसा मानसें। प्रसन्न होती देखिलिया । ऐसिया न्यायार्जित सवत्सा। मुक्तप्रवाळप्रोतपुच्छा।
पात्रप्रतिकृतिअनिच्छा । स्वर्णशृंगी रौप्यखुरा ।
क्षौमाम्बरें झांकूनि पृ÷ि । सर्वाभरणीं मंडित यष्टि ।
ग्रीवाभूषणें माला कंठीं । देता झालों द्विजवर्या । दानपात्र जे ब्राह्मण । समासें त्यांचेही सद्गुण । स्वामीपाशीं करितों कथन । सादर श्रवण करिं प्रभो ।
त्या गाई दुधाळ, तरुण, साध्या, सुंदर सुलक्षणी आणि कपिला होत्या. न्यायार्जित धनाने मी त्या प्राप्त केल्या होत्या. सर्वांना वासरे होती. त्यांची शिंगे सोन्याने मढवलेली होती आणि खूर चांदीने, रेशमी वस्त्रे, हार आणि दागिन्यांनी त्यांना सजविले होते. अशा गायी मी दान दिल्या होत्या.
सु अलंकारवंत । ब्रह्मवर्चस्वी वेदमूर्त ।
सार्थाध्ययनें पारंगत । क्रियामंडित तदुचित जे ।
Ad. देवदत्त परुळेकर