2021 च्या अर्थसंकल्पात हायड्रोजन ऊर्जा मोहिमेची घोषणा करण्यात आली आहे. हायड्रोजन एक अत्यंत किफायतशीर इंधन असून तो पूर्णपणे स्वच्छ ऊर्जेचा स्रोत आहे. हायड्रोजनच्या उच्च इंधन उपयुक्ततेमुळेच याचा वापर अंतराळ यान प्रक्षेपणासाठी करण्यात येत असतो. हायड्रोजनचे उत्पादन करणे कठिण असण्यासह त्याचा साठा करणेही खर्चिक आहे. हायड्रोजन अत्यंत लवकर प्रतिक्रिया देतो, याचमुळे तो तीव्र ज्वलनशील असून तो विस्फोटाच्या शेणीत सामील केला जाऊ शकतो.
सद्यकाळात हायड्रोजनलाच भविष्यातील ऊर्जा मानण्यात येत असून त्यावर अत्याधिक प्रमाणात आणि वेगाने संशोधन केले जात आहे. अमेरिका, जपान, दक्षिण कोरिया, जपान आणि जर्मनीसह अनेक युरोपीय देश आता हायड्रोजन इंधनाने धावणाऱया वाहनांची निर्मितीही करत आहेत.
हायड्रोजन ऊर्जा मिशन
हरित ऊर्जेच्या दिशेने भारताची हायड्रोजन संयंत्र निर्माण करण्याची योजना असून ते हरित ऊर्जा स्रोतांद्वारे कार्यान्वित होणार आहे. हे संयंत्र ग्रिड स्केल स्टोरेजवर त्वरित तोडगा काढून अमोनिया उत्पादनासाठी फीडस्टॉकचे काम करणार आहे. हायड्रोजनचा ऊर्जा म्हणून वापर वाढविणे हा या मोहिमेचा मुख्य उद्देश आहे.
भारताची स्थिती
जगातील मोठय़ा देशांशी तुलना केल्यास भारत अद्याप जीवाश्म इंधन आणि वीज उत्पादनात कोळशावर अवलंबून आहे. नवे तंत्रज्ञान अवलंबिण्यात भारतात अद्याप वेग दिसून येत नाही. पुढील 6 वर्षांमध्ये अपारंपरिक ऊर्जेची क्षमता दुप्पट करण्याचे लक्ष्य भारताने बाळगले आहे. हायड्रोजन ऊर्जा मोहीम भारताची जगातील स्थिती अधिक बळकट करण्यास सहाय्यभूत करू शकते.
हायड्रोजनचा वापर
हायड्रोजनचे उत्पादन नैसर्गिक वायू, अणुऊर्जा, बायोमास आणि सौर तसेच पवन ऊर्जेद्वारेही होऊ शकते. ही क्षमता हायड्रोजनला परिवहनीय आणि वीज उत्पादनासाठी एक आकर्षक पर्याय ठरविते. हायड्रोजनला वाहन, घर, पोर्टेबल पॉवर आणि अन्य अनेक ऍप्लिकेशन्समध्ये वापरात आणले जाऊ शकते. हायड्रोजनला सुविधाजनक करण्याच्या दृष्टीने तांत्रिक उपाय केले जात आहेत.