एभिः साधो ह्रदयनिहितैर्लक्षयेथा
द्वारोपान्ते लिखितवपुषौ शङ्खपद्मोच दृष्ट्वा।
क्षामच्छायं भवनमधुना मद्वियोगेन नूनं
सूर्यापाये न खलु कसलं पुष्यति स्वामभिख्याम्।।17।।
अर्थः-हे चतुर मेघा, ह्या ह्रदयात वागविलेल्या(जपून ठेवलेल्या) गुणांनी आणि दरवाजाच्या बाजूला शंख आणि पद्म यांची चित्रे काढलेली पाहून, मी नसल्याने आताशा अगदी उदास दिसणारे माझे घर शोध. हे खरेच की, सूर्यास्त झाल्यावर कमळ कोमेजते.
‘ह्रदयनिहितैः’ याचा संदर्भ म्हणजे रामगिरीवर राहणारा यक्ष मेघाला आपल्या घराच्या खुणा सांगत आहे. त्या मेघाने अलका नगरीत जाईपर्यंत लक्षात ठेवायच्या आहेत.
आपणही शुभचिन्हे म्हणून भिंतीवर स्वस्तिक, कमळ इत्यादी चिन्हे चित्रित करतो. तशी यक्षाच्या घराच्या दारावर शंख, कमळ ही चिन्हे चितारली आहेत.
क्षामच्छायम् म्हणजे ज्याचे तेज मंदावले आहे असे, कोमेजलेले, उदास दिसणारे.
यात दृष्टांत अलंकार आहे.
मेघाला साऱया खाणाखुणा सांगून झाल्यावर घर तर सापडणारच. त्यानंतर त्याने काय करावे हे पुढील श्लोकात सांगितले आहे…..
गत्वा सद्यः कलभतनुतां शीघ्रसंपातहेतोः
क्रीडाशैले प्रथमकथिते रम्यसानौ निषण्णः।
अर्हस्यन्तर्भवनपतितां कर्तुमल्पाल्पभासं
खद्योतालीविलसितनिभां विद्युदुन्मेषदृष्टिम्।।18।।
अर्थः-हे मेघा, माझे घर सापडल्यावर एकदम खाली उतरता यावे म्हणून तू हत्तीच्या पिल्लाएवढा आकार धारण करून पूर्वी सांगितलेल्या क्रीडापर्वताच्या सुंदर शिखरावर बस. तिथूनच काजव्यांच्या लुकलुकणाऱया पंक्तीप्रमाणे विद्युत् रूपी दृष्टी घरात पडेल असे बघ.(प्रकाशाचा झोत पाडू नकोस.)
मल्लिनाथाने ‘संपात’ चा अर्थ ‘प्रवेश’ असा केला आहे. पण तो बरोबर वाटत नाही. ‘संपत’ चा दुसरा अर्थ खाली पडणे असाही आहे. तोच अर्थाच्या दृष्टीने बरोबर आहे. एखाद्याला अनोळखी वस्तू शोधून काढण्यासाठी उंचावरून टेहळणी करावी लागते. तसे यक्षाने मेघाला शिखरावर बसून विद्युतरूपाने घरात पहायला सांगितले आहे.
यात उपमा आणि रूपक अलंकार वापरला आहे.