कोकणातील ‘कोचां’ना जागतिक ओळख : लांजा, पावस, रानतळे, वैभववाडी, मालवणात आढळ
वार्ताहर / राजापूर
दक्षिण कोकणातील रत्नागिरी व सिंधुदुर्ग जिल्हय़ात कातळांवर लेपिडागॅस्थिस साबुई, या नव्या फुल वनस्पतीचा शोध लागला आहे. ही वनस्पती कोचे प्रजातीतील असून या वनस्पतीला साबुई हे नाव कालिकत विद्यापीठातील वनस्पतीशास्त्र विभागाचे प्राध्यापक डॉ. एम साबू यांच्या नावावरून देण्यात आले आहे. त्यांचे वनस्पतीतील वर्गीकरण तसेच आले, हळद वर्गांमध्ये संशोधन आहे.
शिवाजी विद्यापीठ कोल्हापूर येथील वनस्पती शास्त्रज्ञ प्रा .एस. आर. यादव व रयत शिक्षण संस्थेच्या आबासाहेब मराठे महाविद्यालयातील वनस्पतीशास्त्राचे प्राध्यापक डॉ. अरूण चांदोरे व त्यांचे संशोधक विद्यार्थी देविदास बोरूडे, नाशिक येथील संशोधक विद्यार्थी नीलेश माधव यांनी गेल्या 3 वर्षाच्या संशोधनानंतर या वनस्पतीचा शोध लावला. या नवीन संशोधनामुळे कोकणातील कातळ म्हणजे दुर्मीळ वनस्पतींचा खजिना असल्याचे पुन्हा एकदा अधेरेखित झाले आहे.
कोचे या वनस्पतीच्या जगामध्ये साधारणतः 111 प्रजाती आहेत. यापैकी भारतामधून आतापर्यत 34 प्रजातींची नोंद झाली आहे. मागील वर्षी लॅपिडागॅस्थिस श्रीरंगी व लॅपिडागास्थिस उषाई या नवीन प्रजातींचा कोकणामधूनच शोध लावला होता. लॅपिडागॅस्थिस साबुई ही नवीन फुल वनस्पती जगासमोर 16 ऑक्टोबर 2020 रोजी न्यूझिलंड येथून प्रकाशित होणाऱया फायटोटॅक्सा या जागतिक दर्जाच्या नियतकालिकेतून आली. ही वनस्पती सुरूवातीला रत्नागिरी जिह्यातील लांजा, पावस, रानतळे, राजापूर परिसरात सापडली. आणखी सर्वेक्षण केल्यावर सिंधुदुर्ग जिल्हय़ातील वैभववाडी, मालवण इत्यादी भागातील कातळांवरतीही तिचा आढळ दिसून आला. या संशोधनामध्ये त्यांना आबासाहेब मराठे महाविद्यालयाचे प्राचार्य डॉ. पी. जी. पवार, प्रा. संतोष मेंगाळ, डॉ. शरद कांबळे व डॉ. कुमारविनोद गोसावी यांचे सहकार्य लाभले. नवी दिल्ली येथील भारत सरकारच्या विज्ञान व तंत्रज्ञान संशोधन मंडळामार्फत या संशोधनास मदत करण्यात आली.
लेपिडागॅस्थिस साबुईची वैशिष्टय़े
लेपिडागॅस्थिस साबुई ही वनस्पती कातळावर पसरट वाढते. मराठीत तिला ‘कोचं’ म्हणतात. वनस्पतींची फुले गुलाबी रंगाची असून पहिल्या वर्षी फक्त पाने व दुसऱया किंवा तिसऱया वर्षी फेब्रुवारी ते एप्रिल महिन्यात फुले व त्यानंतर फळे तयार होतात. फळांमध्ये दोन बीया असतात. वनस्पतींच्या साधारणतः 2.5 सेमी च्या तुप्यामध्ये 5-10 फुले असतात. वनस्पतींचे पाने जुलै ते डिसेंबर महिन्यापर्यंत असतात. रेषात्मक पाने 2-3 सेमी. लांब व 3 मी. मी. रूंद असतात.