व्हॅक्सिन स्विच करण्याचा मुद्दाही चर्चेत : अनेक देशांमध्ये विविध नियम
अमेरिका, ब्रिटनसह 16 पेक्षा अधिक देशांमध्ये कोरोनाचे लसीकरण सुरू झाले आहे. लसीच्या डोसची कमी उपलब्धता पाहता अधिकाधिक लोकांना लस देण्यासाठी नव्या रणनीतिवर विचार होत आहे. यात दुसऱया डोससाठीचा कालावधी वाढविणे, डोसचा आकार कमी करणे आणि पहिल्या आणि दुसऱया डासमध्ये लस बदलण्याचा प्रस्ताव देखील आहे. आता या रणनीतिवर तज्ञांमध्ये व्यापक चर्चा सुरू आहे.
या चर्चेचे निष्कर्ष भारतासाठी महत्त्वपूर्ण आहेत, कारण पुढील आठवडय़ापासून देशात लसीकरण सुरू होणार आहे. दोन लसींना आपत्कालीन वापराची अनुमती मिळाली आहे. सीरम इन्स्टीटय़ूटने ऑक्सफोर्ड/एस्ट्राजेनेकाने विकसित केलेली लस कोविशिल्डचे सुमारे 5-6 कोटी डोस तयार केले आहेत. भारत बायाटेकच्या कोव्हॅक्सिनचेही इतकेच डोस तयार आहेत.
पर्यायी रणनीतिची गरज
ब्रिटनसमवेत बहुतांश युरोपीय देश आणि अमेरिकेत मागील आठवडय़ांमध्ये कोरोनाबाधित वेगाने वाढले आहेत. अशा स्थितीत अधिक वेगाने फैलावणाऱया कोरोना संकरावताराच्या तुलनेत अधिकाधिक लोकांना लस देण्याची गरज आहे. अधिकाधिक लोकांना पहिला डोस मिळेल, दुसरा डोस देण्यास 4 ते 12 आठवडय़ांचा कालावधी प्राप्त होणार आहे. अधिकाधिक लोकांमध्ये काही प्रमाणात रोगप्रतिकारकशक्ती तयार होणार असल्याने गंभीर रुग्णांच्या संख्येत घट होईल. तसेच रुग्णालयांवरील भार काही प्रमाणात कमी होणार असल्याचे ब्रिटनच्या युनिवर्सिठी ऑफ साउथम्पटनचे जागतिक आरोग्यतज्ञ मायकल हेड यांनी म्हटले आहे.
दुसरा डोस देण्याचा प्रभाव
जगभरात मान्यताप्राप्त असलेल्या सर्व लसी दोन डोसच्या आहेत. पहिला डोस इम्यून सिस्टीमला विषाणूची ओळख पटवून त्याच्या विरोधात सुरक्षा विकसित करण्याचे प्रशिक्षण देतो. दुसरा बूस्टर डोस या प्रक्रियेची पुनरावृत्ती करते. ब्रिटनच्या एमएचआरए आरोग्य नियामकाने दोन डोसमधील अंतर 3 महिन्यांचे असताना लसीची प्रभावोत्पादकता 80 टक्क्यांपर्यंत राहिल्याचे म्हटले होते. फायजरच्या लसीचा पहिला डोस दिल्याच्या दोन आठवडय़ांनी लोकांमध्ये 89 टक्के सुरक्षा आढळून आली आहे. तर ऑक्सफोर्डचा पहिला डोस दिल्यावर विषाणूच्या विरोधात 70 टक्के सुरक्षा दिसली आहे. पहिल्या डोसच्या दोन आठवडय़ांनी लस कोरोनापासून वाचविण्यास 80 टक्के प्रभावी ठरल्याचे मॉडर्नाने म्हटले आहे. अमेरिकेत दुसरा डोस देण्यास विलंब होऊ शकतो असे उद्गार जागतिक साथरोगतज्ञ डॉ. अँथोनी फॉसी यांनी काढले आहेत.
व्हॅक्सिन स्विच किंवा मिक्स
एखाद्या व्यक्तीला फायजरच्या लसीचा पहिला डोस देण्यात आला आणि दुसऱया डोसवेळी ती उपलब्ध नसल्यास काय करावे हा प्रश्न उपस्थित होत आहे. उपलब्धतेनुसार दुसरा डोस मॉडर्ना किंवा ऑक्सफोर्डचाही दिला जाऊ शकतो. या रणनीतिच्या समर्थनार्थ तसेच विरोधात युक्तिवाद होत आहेत. आतापर्यंत मान्यताप्राप्त सर्व लसी विषाणूच्या बाहेरील स्पाइक प्रोटीनला लक्ष्य करतात. त्या एकत्रितपणे शरीराला विषाणूच्या विरोधात लढण्यास सक्षम करू शकतात असा तज्ञांचा दावा आहे. लसीचा डोस कमी असून गरजूंची संख्या अधिक आहे. अशा स्थितीत कोरोना लसीला स्विच किंवा मिक्स केल्याने काम सोपे होणार असल्याचे ब्रिटिश अधिकाऱयांचे मानणे आहे.
रणनीतिची चाचणी नाही
कुठल्याही लसीच्या तिसऱया टप्प्यातील चाचण्यांमध्ये डोसमधील कालावधी वाढविणे किंवा दोन लसींना मिक्स किंवा स्विच करण्याची रणनीति अवलंबिण्यात आलेली नाही. विविध लसी मिक्स करण्याचे प्रभावही पडताळून पाहिले गेले नाहीत. याचमुळे असे करणे योग्य ठरणार नसल्याचे मत लंडन स्कुल ऑफ हायजीन आणि ट्रॉपिकल मेडिसीनचे फार्मेको एपिडेमियोलॉजी प्राध्यपाक स्टीवन इवांस यांनी व्यक्त केले आहे.