कोविडनंतरचे जग हे संपूर्ण वेगळे आणि बदललेले असणार हे आता सूर्यप्रकाशा इतके सत्य आहे. रोजगार, उद्योग-व्यापारापासून आंतरराष्ट्रीय संबंधांपर्यंत अक्षरशः लोकल टू ग्लोबल आमूलाग्र बदलाचे संकेतही मिळत आहेत. अखेर कोणताही बदल मग तो आपल्या भल्यासाठी का असेना अस्वस्थता निर्माण करतो. पण तो निसर्गाचाच नियम असल्याने कोरोनानंतरच्या बदलत्या जगाचे वास्तव सर्वांनाच स्वीकारावे लागेल. या बदललेल्या नव्या व्यवस्थेमध्ये भारतानेदेखील आपली स्वतंत्र जागा निर्माण करण्याची गरज आहे. एच-1 बी व्हिसाबाबत अमेरिकेचे अध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांनी उचललेल्या पावलांच्या पार्श्वभूमीवर आपणही भारतातून होणाऱया बौद्धिक स्थलांतराबाबत अंतर्मुख होऊन विचार करण्याची वेळ आली आहे. अमेरिकेत नोकरी करण्यासाठी आवश्यक असणाऱया या व्हिसाबाबत ट्रम्प यांनी बदललेल्या धोरणांमुळे भारतीयांमध्ये अस्वस्थता पसरली आहे. कारण याचे सर्वाधिक लाभार्थी भारतीय आहेत. ट्रम्प यांनी मंगळवारी एच-1 बी आणि अन्य व्हिसा या वर्षाच्या अखेरपर्यंत बंद करण्याचा निर्णय जाहीर केला. अमेरिकेतील वाढती बेरोजगारी, ढासळलेली अर्थव्यवस्था आणि स्थानिक अमेरिकनांना रोजगाराची संधी उपलब्ध व्हावी या उद्देशाने त्यांनी हा निर्णय घेतला. अमेरिकेत करिअर करू इच्छिणाऱया व गलेलठ्ठ पगारासोबत सुखासीन आयुष्य जगण्याची आकांक्षा बाळगून अमेरिकेत स्थलांतरित होण्याची स्वप्ने पाहणाऱयांचा दोर ट्रम्प यांच्या निर्णयाने सध्यातरी कापला गेला. परदेशातील एखाद्या व्यक्तीला अमेरिकेतील कंपन्यांमध्ये नोकरी करण्याची अधिकृत मान्यता या व्हिसाद्वारे मिळते. आता त्याचे निलंबन केल्यामुळे अमेरिकेतील माहिती तंत्रज्ञानासह विविध कंपन्यांमध्ये जाऊ इच्छिणाऱयांना मोठा फटका बसला आहे. सन 2019 मध्ये जारी केलेल्या एकूण एच-1 बी व्हिसांमध्ये 75 टक्क्यांहून अधिक लाभधारक भारतीय आहेत. त्यामुळे भारतीयांना मोठा धक्का बसला. मोठे नुकसान झाले अशा आशयाचा एक प्रकारचा उदासीन सूर सध्या सर्वत्र ऐकायला येत आहे. त्यात तथ्यही असेल. भारतीय गुणवंत शास्त्रज्ञ, अभियंते अमेरिकेला स्थलांतरित होण्याचे प्रमाण गेल्या 10-15 वर्षात प्रचंड वाढले आहे. 80 टक्क्यांच्या आसपास ते आहे. वास्तविक त्यात या प्रतिभावंतांचा दोष नाही. भारतासारख्या प्रचंड लोकसंख्या असणाऱया देशात उपजत बुद्धी व विशेष कौशल्य असणाऱयांची संख्या कमी नाही. जगातील कित्येक टॉप ब्रँडचे नेतृत्व भारतीयांनी केले आहे व सध्या करत आहेत. दुर्दैवाने नवनिर्मितीस वाव देणारे वातावरण आपल्याकडे नाही. पारंपरिक पायाभूत सुविधा, जाचक नियमावली, मागासलेले तंत्रज्ञान, राजकीय अस्थिरता यामुळे नवनिर्मिती करणारे हे बुद्धिवंत सुरक्षित जागा शोधतात. मग अमेरिकेसारखे देश त्यांना खुणावतात. त्यांना सामावून घेतात. कोविडच्या निमित्ताने उद्भवलेल्या जागतिक पार्श्वभूमीवर भारताला आपली ही त्रुटी सुधारण्याची चांगली संधी आली असून हे टॅलेंट भारतातच कसे राहील, त्यांना प्रोत्साहन कसे मिळेल यादृष्टीने विचार करण्याची गरज आहे. वास्तविक ट्रम्प यांनी एच-1 बी व्हिसा निलंबित करून बौद्धिक संपदा रोखली. शिवाय अर्थव्यवस्थेला धोका निर्माण करून स्वतःच्या व अमेरिकेच्या पायावर धोंडा पाडून घेतला, अशा प्रतिक्रिया खुद्द त्यांच्या देशातून आणि जगभरातून व्यक्त होऊ लागल्या आहेत. अशा उपाययोजनांमुळे अमेरिकेतील बेरोजगारी कितपत कमी होईल हे आगामी काळच ठरवेल. प्रत्यक्षात ट्रम्प यांचे दुखणे वेगळेच आहे. कोरोनामुळे उद्भवलेल्या आर्थिक प्रसंगामुळे अमेरिकेतील कित्येक युवकांना रोजगार गमवावा लागला. वास्तविक ट्रम्प यांना या बेरोजगारांचा फार मोठा कळवळा आहे अशातला भाग नाही. परंतु नोव्हेंबरमध्ये होणाऱया अमेरिकेच्या राष्ट्राध्यक्षपदाच्या निवडणुकीत बेरोजगारीच्या मुद्यावरून विरोधकांना सामोरे जावे लागू नये, म्हणून त्यांची ही धडपड. मेक अमेरिका ग्रेट अगेन आणि अमेरिका फर्स्ट यासारख्या मतदारांना भुरळ पाडणाऱया लोकप्रिय घोषणा देत ट्रम्प यांनी 2016 च्या निवडणुकीत विजय मिळवला खरा, परंतु त्यांच्या दुर्दैवाने आता निवडणुकीच्या तोंडावरच कोरोनाचे संकट आले. लॉकडाऊनमुळे अर्थव्यवस्था कोलमडली. सव्वादोन कोटींहून अधिक लोक बेरोजगार झाले. जॉर्ज फ्लॉईड या कृष्णवर्णीयाचा पोलीस अत्याचारातील मृत्यू, हिंसक आंदोलने, कोरोनाचा फैलाव रोखण्यात आलेले अपयश, ढिसाळ व्यवस्थापनावरून सध्या त्यांच्यावर टीकेचा भडीमार होत आहे. परिणामी निवडणूकपूर्व पाहणीमध्ये ट्रम्प यांची लोकप्रियता कमालीची घसरली आहे. भविष्यात अमेरिकेतील कंपन्यांना स्पर्धात्मक जगात राहायचे असेल तर परदेशातील बुद्धिवंतांना स्थान द्यावेच लागेल. अन्यथा अमेरिकेशी स्पर्धा करणारे अन्य देश अमेरिकेने नाकारलेल्या बौद्धिक संपदेचा वापर करून अमेरिकेच्या पुढे निघून जातील, असा इशारा अनेक विचारवंत आणि तज्ञांनी ट्रम्प यांना दिला आहे. गुगल, ऍमेझॉन, ऍपल, फेसबुक यासारख्या अमेरिकेतील आघाडीच्या कंपन्यांनी त्यांच्या निर्णयाविरोधात उघड नाराजी व्यक्त केली आहे. अर्थात नेहमीच तर्कट पद्धतीने विचार करणाऱया ट्रम्प यांच्यादृष्टीने हे सर्व सल्ले त्यांच्या विचारक्षमतेच्या बाहेरचे आहेत. यामुळे यावर जास्त काथ्याकूट न केलेला बरा. ट्रम्प सत्तेत आल्यापासून स्थलांतरितांसंबंधी कायदे कडक करून त्यांच्या नाडय़ा आवळून त्यांचे पद्धतशीर खच्चीकरण कसे करता येईल हेच पाहिले आहे. यासाठी व्हिसा कायद्यातील बदल कायम ठेवण्याचाही त्यांचा विचार असू शकतो. कोरोना रोग भविष्यात जगाची व्यवस्था कशी करून ठेवेल, हे अजूनही अस्पष्ट आहे. कदाचित यापुढील जग दूरस्थपणे काम करेल, न जाणो व्हिसावरील अवलंबित्व कमी करून वर्क फ्रॉम होमची संस्कृती जन्माला येईल. कोरोनानंतरच्या जागतिक माहिती-तंत्रज्ञानाच्या बाजारपेठेत आपण मागे पडता कामा नये. उच्चशिक्षित बौद्धिक क्षमता भारतात शिक्षण घेऊन परदेशात जाणार नाही व ब्रेनडेन रोखण्याची काळजी घ्यायला हवी.
Previous Articleकोरोना महामारी आणि तरुण पिढी
Next Article येस बँकेचे डिजिटल वॉलेट युवा पे सादर
Tarun Bharat Portal
Parasharam Patil is a versatile content writer, scriptwriter, and content producer at Tarun Bharat Media. Specializes in editorial news, local news entertainment, and political content. His captivating storytelling and deep industry knowledge make him an expert in crafting engaging narratives.