इंग्रजीतून मराठीत आलेला आणि घासून गुळगुळीत झालेला एक अवतरणवजा प्रश्न म्हणजे ‘नावात काय आहे?’ त्यावरून ‘शब्दात काय आहे?’ हा प्रश्न सुचला. कारण आपण बोलताना अनेक शब्द वापरतो. त्या शब्दांचे ठरावीक अर्थ आपल्याला ठाऊक असतात. काही वेळा एखाद्या शब्दाचा चुकीचा अर्थ देखील आपल्या डोक्मयात घट्ट बसलेला असतो. आपण इंग्रजीत बोललो किंवा मराठीतच बोलताना भरपूर इंग्रजी शब्द वापरले तर समोरच्यावर फार प्रभाव पडतो या समजातून किंवा गैरसमजातून माणसे फाडफाड बोलायला जातात आणि अनेकदा गंमत होते. एकच उदाहरण देतो. ऍडव्हांटेज म्हणजे फायदा आणि डिसऍडव्हांटेज म्हणजे तोटा. पण भले भले लोक ‘माझा गैरफायदा घेऊ नकोस’ हे विधान करताना ‘माझा डिसऍडव्हांटेज घेऊ नकोस’ असं म्हणतात. खिन्न असतात तेव्हा ‘मी डिसमूड झालोय’ असं म्हणतात. वांग्यांच्या भाजीला ‘ब्रिंजाल’ म्हणतात. पण इंग्रजी भाषेत डिसमूड किंवा ब्रिंजल हे शब्दच नाहीत.
इंग्रजी लोकांची भाषा आहे. त्यामुळे या गफलती सोडून देऊ. पण मायमराठीचं काय? काही लोकांना बोलण्यात इंग्रजी शब्द वापरून इतरांवर प्रभाव पाडावासा वाटतो तसाच काही लोकांना बोलण्यात संस्कृत शब्द वापरण्याचा सोस असतो. सोशल मीडिया ऊर्फ समाज माध्यमांवर लोकांनी आपल्या मुलीचं नाव श्लेष्मा किंवा रजस्वला ठेवल्याचे किस्से वाचायला मिळतात. श्लेष्मा म्हणजे छातीत झालेला कफ आणि रजस्वला म्हणजे ऋतुमती.
काही शब्द आपल्या बोलण्यात नेहमी येतात. आपण ते बरोबर अर्थानेच वापरतो. पण त्या शब्दांना (वापरात नसलेले) इतरही अर्थ असतात. एकदा सहज शब्दकोश चाळताना दोन शब्दांचे मजेदार अर्थ आढळले. कंचुकी म्हणजे चोळीचा प्रकार हे आपल्याला ठाऊक आहे. पण शब्दकोशात आणखीन काही अर्थ दिले आहेत कंचुकी म्हणजे (1) चोळी; (2) साप आणि (3) राणीवशातला म्हातारा पहारेकरी. जी बाब कंचुकीची तीच बनेलची. बनेल म्हणजे लबाड माणूस असं आपण म्हणतो. पण ‘बनेल’ हे केळय़ांच्या एका जातीचं देखील नाव आहे.
गेल्या शतकात अमेरिकेने व्हिएतनाम देशाशी घनघोर युद्ध केले आणि त्यात हात पोळून घेतले. पण व्हिएतनाम हे एका देशाचेच नाव नसून ती अहमदनगर जिह्यात होणाऱया टपोऱया पेरुंची देखील जात आहे. हे ‘व्हिएतनाम पेरू’ पाऊण ते एक किलो वजनाचे असतात आणि जरा अगोड असतात. आता बोला!