आजच्या संगणक किंवा सायबर युगामध्ये स्त्रिया पुरुषांइतक्याच सक्षम मानल्या जातात. आता बऱयाच स्त्रिया उद्योजक म्हणून अग्रणी आहेत. त्याचप्रमाणे बँक, सरकारी दप्तरी, स्त्रिया आपली भूमिका व काम अत्यंत सक्षमपणे सांभाळत आहेत. जरी या आधुनिक जगाची ही परिस्थिती आहे, तरीही महिला सायबर घटनांमध्ये बळी पडल्या आहेत आणि वैयक्तिक आणि सामाजिक जीवनात वेदना, अपमान आणि नुकसान सहन करत आहेत. छळ, ब्लॅकमेलिंग, धमकी, बदनामी इ. च्या रूपात आजही हा जुना प्रकार या सायबर युगामध्ये चालू आहे, फरक एवढाच आहे की या आभासी जगामध्ये स्त्रियांवर आक्रमण करण्याचे नवीन मार्ग उघडले आहेत. सायबर स्पेसचा वापर आणि तिथल्या अनामिकपणामुळे सामाजिक आणि सांस्कृतिक बाबींवर नकारात्मक प्रभाव पडतो आहे. सायबर जगाचा फायदा महिलांना घेता येईल अशा अनेक गोष्टी उपलब्ध आहेत, मात्र त्या सुरक्षितपणे कशा वापरायच्या याविषयी जागरूकता नसल्यामुळे सायबर-हल्ल्यांना महिला पुरुषांपेक्षा जास्त बळी पडतात.
सायबर स्टेकिंग/सायबर बुलिंग-या प्रकारामध्ये एखाद्या व्यक्तीला संगणक वा इंटरनेटद्वारा छळणे किंवा छळत राहणे. अश्लील माहिती पाठविणे, धमकीचे ई-मेल पाठविणे, मेलद्वारा अश्लील फोटो, व्हीडिओ पाठवून दबाव आणणे ह्या गोष्टींचा समावेश होतो. इतकेच नाही तर जातीवाचक शिवीगाळ, जातीमध्ये तेढ निर्माण होईल असे फोटो, व्हीडिओ पाठविणे इ. बाबींचाही समावेश होतो तरुण मुले व मुली महिला यांच्यावर सायबर स्टेकिंग/बुलिंगचे दुष्परिणाम मोठय़ा प्रमाणावर होतात. शारीरिक, भावनिक आणि मानसिक परिणाम होऊ शकतात. त्याचप्रमाणे विद्यार्थ्यांच्या शैक्षणिक कामगिरीवरही परिणाम होताना दिसतात. तसेच दैनंदिन जीवनावर मोठय़ा प्रमाणात परिणाम होतो. यापासून सावध राहणे फार महत्त्वाचे आहे. त्यासाठी सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्मवर अज्ञात व्यक्तींकडून आलेल्या प्रेंड रिक्वेस्ट न स्वीकारणे, आपली वैयक्तिक माहिती-अर्थात जन्मतारीख, पत्ता आणि फोन नंबर व इतर माहिती सोशल मीडिया किंवा इतर ऑनलाईन प्लॅटफॉर्मवर शेअर न करणे, आपल्या पोस्टवर कॉमेंट किंवा दिसण्यासाठी सिक्मयुरिटी सेटिंग्ज ऍडजस्ट करून ठेवणे. अज्ञात स्रोतांवरून पायरेटेड सॉफ्टवेअर आणि ऍप्स उदा. डेटिंग ऍप, ऑनलाइन गेम इ. कधीही इन्स्टॉल न करणे इ. बाबी केल्यास आपली सुरक्षिततता आपण सांभाळू शकतो.
सायबर ग्रूमिंग -किशोरवयीन मुलांना जास्त करून मुलींना असणारा मोठा धोका म्हणजे सायबर ग्रूमिंग. ग्रूमिंग म्हणजे मुलांना लैंगिक शोषण किंवा त्यांचे शोषण करण्यासाठी बळी पाडण्याची पद्धत. हे करण्यासाठी विविध मार्गांनी त्यांचा विश्वास संपादन केला जातो. यासाठी सोशल मीडिया किंवा मेसेजिंग प्लॅटफॉर्मचा मोठय़ा प्रमाणात उपयोग केला जातो. बनावट खाते तयार करून आणि मुलांची आवड असल्यासारखे भासवून किंवा मुलाच्या समान आवडी लक्षात घेऊन सायबर ग्रूमर्स फसवत असतात. बहुतांशी गेमिंग वेबसाईट्स, सोशल मीडिया, ई-मेल, चॅट रूम, इन्स्टंट मेसेजिंग इत्यादीचा वापर होतो. सुरुवातीला, सायबर ग्रूमर आपल्याला कौतुकाचे, भेटवस्तूंचे, मॉडेलिंग जॉब ऑफरचे आमिष दाखवतात. त्यानंतर अश्लील संदेश, पोर्नेग्राफ इमेज किंवा व्हीडिओ शेअर करण्यास सांगतात किंवा पाठवतात. ऑनलाईन ग्रूमर बहुतांशी किशोरवयीन मुला-मुलींना लक्ष्य करतात. त्यांच्यामध्ये मोठय़ा प्रमाणात होत असलेला शारीरिक, मानसिक आणि सामाजिक बदल तसेच पौगंडावस्थेतील उत्तेजक आणि जिज्ञासू स्वभाव असल्याचा फायदा हे ग्रुमर्स घेत असतात.
सायबर ग्रूमिंगचा मुलांच्या शारीरिक, भावनिक तसेच मानसिक आरोग्यावर खोल परिणाम होतो. त्यांच्या शैक्षणिक कामगिरीवरच नव्हे तर त्यांच्या दैनंदिन जीवनावरदेखील याचा परिणाम होतो. ऑनलाइन सायबर ग्रूमिंगचा विध्वंसक परिणाम दीर्घकाळ राहू शकतो. त्यातून मुले आत्महत्या करण्यास प्रवृत होऊ शकतात. हे टाळण्यासाठी सोशल मीडियावर केव्हाही आपल्या शारीरिक किंवा लैंगिक अनुभवांशी संबंधित प्रश्न विचारणाऱया लोकांशी बोलणे टाळले पाहिजे. वैयक्तिक उत्तेजित व लैंगिक छायाचित्रे किंवा व्हीडिओ शेअर करण्यास सांगणाऱया लोकांशी बोलू नये. जर कोणाबरोबर असे लैंगिक फोटो किंवा व्हीडिओ शेअर केल्यास ती व्यक्ती ते परत सोशल मीडियावर पोस्ट करून ब्लॅकमेलदेखील करू शकते. जर आपण चॅटींग करत असाल तर आणि चॅट पार्टनर वेब कॅम कनेक्ट करत नसेल तर आपणही आपला वेबकॅम चालू करू नका. तसेच जर कोणी आपल्याला उद्युक्त करत असेल तर त्याला प्रतिसाद देऊ नका. पालकांनी सोशल मीडियावर मुले काय करतात याकडे लक्ष ठेवणे जरूरीचे आहे.
सेक्स्टोर्शन -सेक्स्टोर्शनमध्ये लैंगिक फोटो, संदेश, व्हीडिओ किंवा लैंगिक शोषण करण्यासाठी एखाद्या व्यक्तीकडून ब्लॉकमेल करण्यासाठी मागविले किंवा पाठविले जातात. प्रभावीपणे ब्लॅकमेल करण्यासाठी, पीडित व्यक्तीने यापूर्वी त्यांना शेअर किंवा पोस्ट केलेली वैयक्तिक माहिती किंवा तत्सम फोटोचा वापर केला जातो. काही वेळेस सदर माहिती हॅकिंगद्वारेही मिळविली जाते. त्यानंतर हे फोटो व्हीडिओ किंवा संदेश पीडित व्यक्तीच्या मित्र, कुटुंब, शाळा किंवा नोकरीच्या ठिकाणी पाठविण्याची धमकी देतात, जोपर्यंत पीडित व्यक्ती पुढील लैंगिक सामग्री शेअर करत नाही किंवा पैसे पाठवित नाही तोपर्यंत ती व्यक्ती ब्लॅकमेल करत राहते. सेक्स्टोर्शन करण्यामागे आर्थिक लाभ, लैंगिक इच्छापूर्ती, बदला किंवा खुन्नस, अपमानाची परतफेड हे हेतू असू शकतात. त्यामुळे कोणाच्या बाबतीत जर असे घडले तर आपल्या भूतकाळामध्ये असे काही घडले आहे का याबाबत विचार करून कोण व्यक्ती आहे याचा अंदाज घ्यावा.
सेक्स्टिंग-सेक्स्टिंग म्हणजे जेव्हा एखादी व्यक्ती लैंगिक प्रतिमा किंवा संदेश दुसऱया व्यक्तीला पाठवते. तसे पाहिले तर लोक टेक्स्ट मेसेज पाठविण्यासाठी एसएमएस वापरतात परंतु स्नॅपचॅट, इन्स्टाग्रामसारख्या सोशल मीडियासारख्या प्लॅटफॉर्मवर सेक्स्टिंग आता सर्रास केले जाते. कोणीही संगणक, टॅब्लेट किंवा मोबाईलसारख्या डिव्हाइसद्वारे लैंगिक मेसेज किंवा फोटो पाठवतात, ज्यामुळे समाज कंटक सोशल मीडियावर त्याचा फायदा घेतात. आपल्या अकाऊंट हॅकिंगद्वारे प्रवेश मिळवून ब्लॅकमेलही करतात. आज असे निदर्शनास आले आहे की, बरेच लोक ऑनलाईन पद्धतीने लैंगिक संबंधात व्यस्त आहेत. खासकरून किशोरवयीन आणि तरुण मुले. इंटरनेट आणि सोशल मीडियामुळे लोक ऑनलाईन प्रेंड आणि विविध लोकांशी संबंध जोडण्यामध्ये खूप गुंतले असल्याने अशा प्रकाराला वाव मिळू शकतो. सोशल मीडियावर आपली प्रायव्हसी सेटिंग्स योग्य नसणे, आपल्या प्रेंड लिस्टमध्ये अनोळखी प्रेंड असणे, कोणत्याही व्यक्तीच्या प्रेंड रिक्वेस्टला येस म्हणणे, कोणत्याही अनोळखी व्यक्तीवर लगेच विश्वास ठेवणे हे घातक ठरते.
पोर्नोग्राफी -पोर्नोग्राफी म्हणजे अश्लील. अशी अश्लील माहिती इंटनेटवर अपलोड करणे, त्याची निर्मिती करणे किंवा प्रसारण करणे या बाबी येतात. फोटो, व्हीडिओ, अश्लील माहिती, ई-मेलद्वारे पाठविली जाते. चाइल्ड पोर्नोग्राफी ही लैंगिक कृतीत गुंतलेल्या मुलांची प्रतिमा आहे, ज्यांचा इंटरनेटवर चोवीस तास व्यापार केला जातो. बाल पोर्नोग्राफर आपली सामग्री पेडोफाइल्सवर (मुलांसाठी लैंगिक आकर्षण असणारी प्रौढ व्यक्ती) विक्री आणि वितरणासाठी इंटरनेट वापरतात. चाइल्ड पोर्नोग्राफी विकत घेण्याव्यतिरिक्त, पेडोफाइल्स ऑनलाइन चॅट रूम्सना भेट देतात, जिथून मुलांना लैंगिकतेबद्दल आकर्षण वाटेल असे संभाषण, फोटो व्हीडिओ इ. बाबत गप्पा मारतात. एखाद्या अल्पवयीन मुलीला लैंगिक कृत्यात फसवणे हा त्यांचा उद्योग असतो. उदाहरणार्थ, इंटरनेटवरून 15 वर्षाच्या मुलीशी गप्पा मारणे, नंतर भेटणेस सांगणे व तसे न केल्यास धमकी देणे असे कृत्य करतात. अर्थात हे बेकायदेशीर आहे. गुगल, ई-मेल, युटय़ुब, व्हॉट्सऍप, ट्विटर, फेसबुक इ.सारख्या इंटरनेट दळणवळणाची माध्यमे वापरतो, परंतु बरेचजण रक्षण करण्यासाठी सायबर सेफ्टी आणि सुरक्षेच्या आवश्यक गोष्टींविषयी अनभिज्ञ असतात, ज्याचा परिणाम सायबर फसवणुकीत होतो, म्हणून सायबर सेफ्टी ही आज काळाची गरज बनली आहे.
विनायक राजाध्यक्ष