वासश्चित्रं मधु नयनयोर्विभ्रमादेशदक्षं
पुष्पोद्भेदं सह किसलयैर्भूषणानां विकल्पान्।
लाक्षारागं चरणकमलन्याससंयोग्यं च यस्या-
मेकः भूते सकलमबलामण्डनं कल्पवृक्षः।।11।।
अर्थः- त्या अलकानगरीत चित्रविचित्र रंगांची वस्त्रे, नेत्रांच्या शृंगारिक हावभावांनी आदेश देण्यात दक्ष असे मद्य, कोवळय़ा पानांसह असलेल्या उमललेल्या फुलांचे अलंकारांचे विविध प्रकार आणि चरणकमलांना लावण्यासाठी आळित्याचा रंग ही सर्व स्त्रियांची आभूषणे एकटा कल्पवृक्ष पुरवित असतो. ‘कचधार्यं देहधार्यं परिधेयं विलेपनम्। चतुर्धा भूषणं प्राहुःस्त्रीणामन्यच्च दैशिकम्’ । म्हणजे केशभूषा, देहभूषा, वस्त्रप्रावरणे आणि विलेपन ही स्त्रियांची चार प्रकारची आभूषणे सांगितली आहेत. बाकीची दैशिक म्हणजे त्या त्या देशाला अनुसरून असे मल्लिनाथ म्हणतो. पण इथे ही सारी आभूषणे एकटय़ा कल्पवृक्षापासूनच मिळतात असे यक्ष म्हणतो. ‘कल्पवृक्ष’ मधील कल्प म्हणजे इच्छा, त्या पुरवणारा वृक्ष म्हणजे कल्पवृक्ष होय.
अशा प्रकारे अलकानगरीचे वर्णन केल्यावर यक्ष तेथील आपले घर कुठे आहे, त्यांची माहिती देतो…
तत्रागारं घनपतिगृहानुत्तरेणास्मदीयं
दूराल्लक्ष्यं सुरपतिधनुश्चारुणा तोरणेन।
यस्योपान्ते कृतकतनयः कान्तया वर्धितो मे
हस्तप्राप्यस्तबकनमितो बालमन्दारवृक्षः।।12।।
अर्थः- मित्रा, या अलकानगरीत कुबेर भवनाच्या उत्तरेलाच माझे घर आहे. त्याच्या दारावर इंद्रधनुष्याप्रमाणे असणाऱया सुंदर तोरणांमुळे ते घर तुला दुरूनदेखील सहज ओळखता येईल. माझ्या घरानजीकच एक छोटा मंदार वृक्ष आहे, जो माझ्या पत्नीने मानसपुत्रासारखा वाढवला आहे. तो पुष्पगुच्छांनी वाकलेला असून त्याची फुले सहज हाताला येण्यासारखी आहेत.
यातील ‘अगारम्’ म्हणजे घर. घराला समानार्थी अनेक शब्द आहेत. पण हा फारसा कदाचित माहित नसेल. परंतु काही कथांमध्ये क्रोधागार, कोपागार असे शब्द वापरलेले आढळतात. त्यात हा शब्द वापरलेला दिसतो.
या श्लोकात स्वभावोक्ती अलंकार आहे.