विंध्य पर्वतराजीतल्या अमरकंटक पर्वतावर उगम पावते. संगमरवरी दगडासाठी प्रसिद्ध. मेकल पर्वतावर उगम कपिलधारा धबधबा, भीमाची पावले, शोण नदीचा उगम, नर्मदा मंदिर इ. ठिकाणं प्रसिद्ध. अमरकंटक येथील मेकल पर्वतावर असलेल्या सरोवरात ती उगम पावते. अष्टभूजा असलेली, एका हातात शिवलिंग, दुसऱया हातात कमळ, रत्नजडित मुकूट, मगरीचे आसन असा तिचा थाट. तिला अनेक नावांनी ओळखतात.
1) कथा….रेवा पुराण- शंकरापासून निघालेली म्हणून शांकरी. रूद्रापासून म्हणून रूद्रोही. अतिशय लावण्यवती म्हणून सागराने मागणी घातली पण तिने ती झिडकारली. 2) कथा….राजा पुरूरवा आणि ऊर्वशी याचा संबंध घडल्यावर राजाला पापसंचय झाला असे वाटू लागले. त्याने अमरकंटक येथे तपश्चर्येला सुरूवात केली. खूप वर्षांनी भगवान शंकर प्रसन्न झाले. पापाची कबूली दिली. त्यासाठी स्वर्गातून नर्मदेला भूतलावर आणण्याची विनंती केली. शंकरांनी ती दिव्य धारांनी अमरकंटकातील सरोवरात उत्पन्न केली आणि ती पश्चिमेस वहायला लागली. ती खडकाळ भागातून नाचत, बागडत हिंडते म्हणून ती उत्पल कन्यका, मोकल टेकडीवरची म्हणून मोकलसुता असेही म्हणतात. तिला रेवानदी म्हणूनही ओळखतात. पुढे दीड मैलावर वृक्षराईमध्ये शोण नदीचा उगम आहे.
3) शोण नदीची रूपक कथा….नर्मदा ही अमरकंटक राजाची एकुलती एक कन्या सर्व कलांत पारंगत झाल्यावर शोण राजाशी विवाह ठरवला. पण त्याआधीच अमरकंटकाला मृत्यू आला. नर्मदेला सिंहासनावर बसवले. शोण राजाने आपल्या दूतामार्फत अंगठी पाठवली तर नर्मदेने ती स्विकारून आपल्या प्रेमाचे प्रतीक देवून झोला नावाची रूपवान दासी पाठवली. राजाने नर्मदेला पाहिले नसल्याने तो त्या दासीलाच नर्मदा समजला व तिच्याशी विवाह केला. तिनेही आपण दासी असल्याचे सांगितले नाही. बरेच दिवस झाले, दासी आली नाही म्हणून राणी स्वतः निघाली.
पुण्यतोया प्रवरा…..प्रवरा म्हणजे श्रे÷. प्रवरेच्या परिसरात अगस्त्य ऋषींचा आश्रम म्हणून प्रवराही पुण्यप्रद. दंडकारण्यात प्रवरेच्या पाण्याने नदीकाठ सुजलाम सुफलाम. मुळातच प्रभू रामाच्या पदस्पर्शाने पावन भूमी, तीरावरच्या गावाला सौंदर्य देत गेली. अकोले, संगमनेर, नेवासे ही स्थानं पवित्र झाली. नेवास्याला ज्ञानेश्वरी लिहील्याने मोठेच महात्म्य. राहूचा शिरच्छेद होताना त्याच्या हातातील अमृताच्या कलशातील थेट प्रवरेत पडले म्हणून प्रवरेला अमृतवाहिनी म्हणतात.
‘गोदास्नान व प्रवरापान’- सिंहस्थ पर्वणी गोदा प्रवरेच्या संगमावर असते. अदुला, मारसिग, महाळुगी, गोरा, मुळा या उपनद्या येऊन मिळतात. पुढे प्रवरा गोदावरीची उपनदी बनते. नेवाशापासून पुढे टोके गावाला प्रवरा गोदावरी संगम आहे. सह्याद्रीमधील पूर्व उतारावर कळसूबाई शिखराच्या साक्षिने कुलंग आणि रतनगड शिखरांच्या दरम्यान प्रवरा उगम पावते. इथे हेमाडपंती अमृतेश्वर मंदिर आहे.
कथा…..एकदा इंद्र ऐरातावर बसून फेरफटका मारत होता. दुर्वास ऋषी चालले होते. त्यांना इंद्राचे गजान्त वैभव पाहून आनंद झाला. त्यांनी इंद्राकडे हार फेकला पण तो त्याला झेलता नाही आला. हार तुडवून हत्ती पुढे गेला. ऋषींना राग आला. त्यांनी शाप दिला. इंद्राचे सगळेच वैभव राक्षसांनी हिरावून नेले. इतर देवांना त्रास द्यायला सुरुवात केली. सर्व देव विष्णुंकडे गेले. राक्षसाशी सलोखा करायला समुद्र मंथन करण्याची कल्पना बळी राजासमोर मांडली. भरपूर संपत्ती मिळणार असल्याने राक्षस तयार झाले. मंदारचलाची रवी केली. वासुकिचा दोर केला. समुद्र मंथनात लक्ष्मी, कौस्तुभ, पारिजातक, सुरा, धन्वंतरी, चंद्र, कामधेनु, ऐरावत, रंभा, उच्चैश्रवा घोडा, शंख शारंग धनुष्य, अमृत अशी चौदा रत्ने निघाली आणि शेवटी अमृत कलश आला देवांनी तो घेतला.