अमेरिकेचे माजी अध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांची कारकीर्द आणि व्यक्तिमत्त्वाबद्दल आतापर्यंत अनेक पुस्तके प्रकाशित झाली आहेत. या पुस्तकांची संख्या आणि वेगवेगळय़ा लेखकांनी ती लिहिण्यातील सातत्य पहाता अलीकडच्या काळात एखाद्या अमेरिकन अध्यक्षाबाबत असे क्वचितच घडले आहे. अर्थात, हे घडण्यामागे कारणेही तशीच अपवादात्मक आहेत. अमेरिकेसारख्या सर्वात आधी लोकशाही रुजलेल्या देशात आजपर्यंत अनेक अध्यक्ष होऊन गेले. गेली अनेक वर्षे या देशाचा जागतिक राजकारणावरील प्रभाव कायम आहे. आर्थिक आणि शस्त्रास्त्रदृष्टय़ा हा देश अव्वल क्रमांकावर आहे. स्वाभाविकपणे अमेरिकन अध्यक्षांवर जशी देशाची जबाबदारी असते तशीच एक महासत्ता म्हणून जागतिक जबाबदारीही असते. अशा परिस्थितीत अमेरिकेच्या नेतृत्वस्थानी अध्यक्ष म्हणून जी व्यक्ती विराजमान होते ती सक्षम, जबाबदार आणि विधायकदृष्टीने कार्यक्षम असणे अमेरिकन जनतेस त्याचप्रमाणे जागतिक समूहास अपेक्षित असते. ट्रम्प यांच्या निवडीने आणि अध्यक्षीय कारकीर्दीने या अपेक्षेस जबर धक्का दिला. तो इतका तीव्र ठरला, की राजकीय निरीक्षक, चरित्रलेखक, शोधक पत्रकार, राज्य व समाजशास्त्राचे अभ्यासक असलेल्या अमेरिकेतील अनेक जणांना ट्रम्प यांची कारकीर्द, व्यक्तिमत्त्व, त्यांचे निर्णय आणि परिणाम यावर लिहावेसे वाटले. यापैकी बऱयाच जणांना, अंतस्थपणे अमेरिकन जनतेने ट्रम्प निवडीची जी चूक झाली तिची पुनरावृत्ती होऊ नये असे वाटून ते लेखन प्रवृत्त झाले. परिणामी डोनाल्ड ट्रम्प यांचा स्वप्रेमात व प्रतिमेत अडकलेला तऱहेवाईक स्वभाव, त्यांची विक्षिप्त आणि धक्कादायक धोरणे, उद्योजक, ड्रग लॉबीज, विदेशी नेते, प्रसारमाध्यमे, सहकारी व विरोधी पक्ष यांच्याशी त्यांचे नाते यावर नवनव्या पुस्तकातून प्रकाश पडत गेला आहे.
काही दिवसांपूर्वी या पुस्तकांच्या मांदियाळीत आणखी एका महत्त्वपूर्ण पुस्तकाची भर पडली आहे. ‘कॉन्फिडन्स मॅन ः द मेकिंग ऑफ डोनाल्ड ट्रम्प अँड द ब्रेकिंग ऑफ अमेरिका’ असे मोठे शीर्षक असलेले हे पुस्तक न्यूयॉर्क टाईम्सच्या पत्रकार मॅगी हेबरमन यांनी लिहिले आहे. द पोस्ट, द डेली न्यूज, द टाईम्स सारख्या प्रसिद्ध वृत्तपत्र व नियतकालिकात त्यांनी काम केले असून पुलित्झर पुरस्काराने त्या सन्मानित आहेत. स्वाभाविकपणे या पुस्तकाची बऱयाच जणांना प्रतीक्षा होती. प्रसिद्ध झाल्यानंतर या पुस्तकावर अमेरिकेतून व जगातील इतर काही देशातून सकारात्मक परीक्षणे प्रसिद्ध झाली आहेत. ट्रम्प यांच्या व्यक्तिमत्त्वाचा व कारकीर्दीचा अगदी जवळून संशोधनात्मक मागोवा घेणारे हे पुस्तक माजी अध्यक्ष रोनाल्ड रेगन यांच्या कारकीर्दीचे अगदी जवळून अवलोकन करणाऱया लो कॅनॉन या दिग्गज पत्रकाराच्या लिखाणाशी स्पर्धा करणारे आहे, असे प्रशंसोद्गार जाणत्यांकडून या संदर्भात निघाले आहेत. सदर पुस्तकात नवी धक्कादायक माहिती भरपूर आहे. तथापि, केवळ सनसनाटीपणा निर्माण करण्याचा प्रयत्न न करता ट्रम्प यांच्या व्यक्तिमत्त्वातील छटा, त्यांचे चारित्र्य, स्वभाव आणि दृष्टीकोन याचा साक्षेपी वेध घेण्याचा प्रयत्न लेखिकेने केला आहे. यामुळेच अमेरिकेच्या इतिहासातील एक जाचक अध्यक्ष समजून घेण्याचा प्राथमिक स्रोत या अर्थाने सदर पुस्तकाचे महत्त्व असाधारण आहे, असे सूर परीक्षकांकडून समिक्षा करताना उमटले आहेत.
सदर पुस्तकातून जी महत्त्वपूर्ण माहिती उघडकीस येते, ती पुढीलप्रमाणे आहे. 2020 सालची अध्यक्षपदाची निवडणूक आपण जिंकणार नाही, हे जेव्हा ट्रम्प यांच्या ध्यानी आले तेव्हा ट्रम्प यांनी आपले कायदाविषयक सल्लागार आणि न्यूयॉर्क शहराचे माजी महापौर रुडी ज्युलियानी यांना आमंत्रित केले. ट्रम्प म्हणाले, ‘रुडी तुमच्याकडे अधिकार आहे. बेधडक जा, काय वाट्टेल ते करा, मला त्याचे काहीही वाटणार नाही. परंतु, निकाल माझ्या बाजूने कसा फिरेल ते पहा.’ इतर कायदाविषयक सहसल्लागारांनी ट्रम्प यांचा आदेश धुडकावल्यानंतर अखेरचा मार्ग म्हणून ते रुडी यांच्याकडे वळल्याचे नमूद करीत लेखिकेने या प्रसंगानंतर ट्रम्प यांनी स्वतःच्याच सल्लागारांविरोधात कसा थयथयाट केला याची माहिती दिली आहे. चिफ ऑफ स्टाफ जॉन केली आणि व्हाईट हाऊसचे तत्कालिन सल्लागार डॉन मॅकहन यांच्यासमवेत एका बैठकीत आपली कन्या इव्हान्का आणि जावई जेअर्ड कुश्नर जे दोघेही व्हाईट हाऊसचे वरि÷ मदतनीस म्हणून कार्यरत होते, त्यांना कामावरून काढून टाकण्याचे ट्विट ट्रम्प करणार होते. जॉन केली यांनी तात्काळ ट्रम्प यांना थांबवले आणि ट्विट करण्यापूर्वी आपल्या मुलीशी व जावयाशी बोलण्याचा सल्ला दिला. त्याप्रमाणे ट्रम्प काही या कुटुंबियांशी बोलले नाहीत. मात्र, त्यांची अध्यक्षीय कारकीर्द संपेपर्यंत कन्या व जावई व्हाईट हाऊसमध्ये आपल्या पदांवरच राहिले. मेक्सिकोमधील ड्रग्जच्या प्रयोगशाळा बॉम्ब हल्ल्याने उडवून देण्याचा प्रस्ताव अमेरिकेचे तत्कालिन संरक्षणविषयक सचिव मार्क इस्पर यांच्यापुढे ट्रम्प यांनी मांडला होता. ज्याने इस्पर यांना धक्काच बसला. कालांतराने हा प्रस्ताव मोडीत निघाला. ऑक्टोबर महिन्यात कोविड-19 च्या संसर्गाने ट्रम्प आजारी झाले. आरोग्य क्षीण झाल्याने त्यांना मृत्यूची भीती वाटू लागली. अशातच एका निकट सल्लागाराने त्यांना तब्येत अशीच ढासळत चालली तर सरकार पुढे कायम रहावे अशा प्रकारची तरतूद व कार्यवाही निर्धारित करून ठेवण्याचा सल्ला दिला. सुदैवाने ट्रम्प बरे झाले. परंतु, कोविड-19 साथीचा चमत्कारिक धसका त्यांनी घेतला. आपली प्रतिमा आणि राजकीय प्रेरणांवर हा विषाणू नकारात्मक परिणाम करीत आहे, असे त्यांच्या मनाने घेतले. त्यांच्या आसपासच्या सहकाऱयांना ते मास्क काढून टाकण्यास सांगत. शिवाय न्यूयॉर्कच्या राज्यपालास दूरदर्शनवर या विषाणूबद्दल बोलत जाऊ नका, असा सल्लाही ट्रम्प यांनी दिला. इस्त्रायलमधील अमेरिकन दूतावास जेरुसलेम येथे तेल अविवकडून हलविण्यासाठी अब्जाधीश शेल्डन ऍडलसन यांच्याकडून 20 दशलक्ष डॉलर्सची वर्गणी घेतल्याचा खळबळजनक आरोपही ट्रम्प यांच्यावर लेखिकेने केला आहे. 2016 साली निवडणुकीचा प्रचार करताना ट्रम्प यांना प्रचार व्यवस्थापक आणि माध्यम सहकारी यांनी त्यांच्या कर भरण्याविषयीची माहिती तयार ठेवण्याबाबत सांगितले. (कारण निक्सन यांच्या अध्यक्षीय कारकीर्दीपासून अध्यक्षपदाचा उमेदवार हा व्यवस्थित करदाता असेल तरच या पदास पात्र ठरतो, असा नियम रुढ आहे). मात्र आपल्या सहकाऱयांच्या करविषयक चौकशीस उत्तर देताना ट्रम्प म्हणाले, ‘माझ्यावर किती कर भरण्याची जबाबदारी त्याची कायम तपासणी (ऑडिट) सुरू असते. ही कायमची प्रक्रिया असल्याने मी निश्चित माहिती कशी देणार?’ अर्थात, त्यानंतर मोठय़ा मिनतवारीने ट्रम्प यांनी हे कर प्रकरण निस्तरले. असा हा एकंदर तपशील पहाता मॅगी हेबरमन यांचे ट्रम्पविषयक ‘कॉन्फिडन्स मॅन’ हे पुस्तक गाजणार, यात शंका नाही. – अनिल आजगावकर