भारतीय मासळीचा अमेरिका मोठा खरेदीदार : भारताकडूनही अमेरिकेला प्रतिसाद : सुरू असलेला सागरी सस्तन प्राण्यांचा सर्व्हे त्याचाच एक भाग
महेंद्र पराडकर / मालवण:
सागरी पर्यावरण संतुलनाच्या दृष्टीने अतिशय महत्त्वाच्या समजल्या जाणाऱया व्हेल, डॉल्फीन आणि समुद्री कासवं आदी सागरी प्राण्यांच्या संरक्षणास जागतिक महासत्ता अमेरिकेने 2017 पासून विशेष महत्त्व दिले आहे. केंद्रीय सागरी मत्स्यपालन संस्थेने सुरू केलेला सागरी सस्तन प्राण्यांचा सर्व्हे हा अमेरिकेच्या याच मोहिमेचा एक भाग आहे. भारतातून परदेशात निर्यात होणाऱया सागरी मत्स्योत्पादनांपैकी 38 टक्के सागरी अन्नाचा खरेदीदार अमेरिका आहे. त्यामुळे भारतानेसुद्धा व्हेल, डॉल्फीन, समुद्री कासवं आदी महत्त्वाच्या सागरी जीवांचे संरक्षण आणि जतनाची मोहीम गांभीर्याने घेतली आहे.
सागरी सस्तन प्राण्यांचे सागरी पर्यावरण साखळीतील अनन्यसाधारण महत्त्व ओळखून 2017 साली अमेरिकेने सागरी सस्तन प्राणी संरक्षण कायदा पारित केला आहे. या सागरी जीवांच्या संरक्षणासाठी अमेरिका खूप गंभीर दिसते आहे. मात्र, स्वत:च्या देशात सागरी सस्तन प्राणी संरक्षण कायदा पारित करीत असताना अमेरिकेशी सागरी खाद्याचा व्यापार करणाऱया अन्य सागरी देशांनीही सागरी पर्यावरणाच्या दृष्टीने काही महत्त्वाच्या प्रजातींच्या संरक्षणास प्राधान्य द्यावे. मासेमारी करताना सागरी सस्तन प्राण्यांना धोका पोहचू नये, याची जास्तीत जास्त काळजी घेतली जावी हा अमेरिकेचा आग्रह आहे. त्यानुसार भारताने अमेरिकेला प्रतिसाद देत सागरी सस्तन प्राण्यांच्या संवर्धनासाठी विशेष लक्ष पुरविले आहे. अमेरिका हा भारतीय सागरी मत्स्योत्पादनाचा मोठा खरेदीदार आहे. 2562 मिलियन अमेरिकन डॉलरचे सागरी अन्न भारताकडून अमेरिकेस निर्यात केले जाते. विशेष करून म्हाकूल, कोळंबी आदींचा यात प्रामुख्याने समावेश असतो.
महाराष्ट्राचा सर्व्हे पूर्ण, राष्ट्रीय हद्दीत लवकरच
राज्याच्या सागरी किनारी भागातील सागरी सस्तन प्राण्यांचा सर्व्हे करण्यासाठी भारत सरकारच्या केंद्रीय सागरी मत्स्यपालन संस्था, मुंबईने नियुक्त केलेली ‘जय भवानी’ ही नौका बुधवारी सायंकाळी मालवणात दाखल झाली होती. गुरुवारी पहाटे ही नौका मालवणहून आरोंद्यापर्यंतचा सर्व्हे पूर्ण करीत गोव्याला रवाना झाली होती. संपूर्ण भारतात अशा प्रकारचा सर्व्हे होणार आहे. प्रथम सर्व सागरी राज्यांच्या सागरी हद्दीत म्हणजे बारा सागरी मैल आतमध्ये हा सर्व्हे होणार आहे. त्यानंतर 12 ते 200 सागरी मैलांपर्यंत म्हणजेच राष्ट्रीय हद्दीतील विशाल आर्थिक क्षेत्रात हा सर्व्हे होणार आहे. महाराष्ट्राचा सर्व्हे 17 मार्चला सुरू झाला आणि 1 एप्रिलला समाप्त झाला आहे. पश्चिम किनाऱयावर केरळ, कर्नाटक आणि गोव्याचा पूर्ण झाला असून फक्त गुजरातचा सर्व्हे होणे बाकी आहे.
अमेरिका गंभीर, भारताचाही प्रतिसाद
सागरी पर्यावरण साखळीतील विविध सस्तन प्राण्यांच्या किती प्रजाती भारतात आढळतात. त्यांचे प्रमाण किती आहे. 12 सागरी मैलामध्ये आणि 12 सागरी मैलापलिकडे याबाबतीत तुलनात्मक परिस्थिती कशी आहे, याविषयीचा अहवाल केंद्रीय मत्स्यपालन सागरी संस्थेकडून सर्व्हेअंती तयार केला जाणार आहे. अमेरिकेलाही तो सादर केला जाण्याची शक्यता आहे. दरम्यान, अमेरिका ही मत्स्य खरेदीची मोठी बाजारपेठ आहे. ती भविष्यातही टिकून राहावी, यादृष्टीनेही भारत सरकारने सागरी पर्यावरण साखळीतील सस्तन प्राण्यांच्या संरक्षणाकडे विशेष लक्ष केंद्रीत केले आहे. केंद्रीय समुद्री मात्सिकी संशोधन संस्थेचे निर्देशक डॉ. ए. गोपाळकृष्णन आणि वरिष्ठ वैज्ञानिक तसेच प्रकल्पाचे प्रधान अन्वेषक डॉ. आर. जयभास्करन यांच्या मार्गदर्शनाखाली प्रभारी वैज्ञानिक डॉ. रामकुमार, मुंबई क्षेत्रीय स्थानक डॉ. आर. रतीश कुमार, वैज्ञानिक डॉ. के. व्ही. अखिलेश आणि वैज्ञानिक वैभव म्हात्रे आदींची टीम सर्वेक्षणाचे व्यवस्थापन करीत आहे.
स्थानिकांशी संवाद साधणार
सागरी सस्तन प्राण्यांच्या संरक्षणार्थ सुरू असलेल्या सर्व्हे मोहिमेंतर्गत स्थानिक मच्छीमारांशी संवाद साधत त्यांच्याकडून माहिती संकलन केली जाणार आहे. शाश्वत मासेमारीच्या दृष्टीने सस्तन प्राण्यांचे संवर्धनही आवश्यक आहे. मासेमारी करीत असताना अशा प्राण्यांना इजा पोहचू नये. त्यांची योग्य ती काळजी घेतली जावी हा या अभियानामागचा प्रमुख उद्देश आहे.