तैवानमध्ये जानेवारी 2024 च्या सुमारास अध्यक्षपदाच्या निवडणूका होऊ घातल्या आहे. ज्याकडे साऱ्या जगाचे लक्ष लागून राहिले आहे. निवडणुकीच्या रिंगणात तीन महत्त्वाचे पक्ष आहेत. सध्या तैवानवर सत्ता असलेली डेमॉक्रॅटीक प्रोग्रेसिव्ह पार्टी (डी.पी.पी.), विरोधी पक्षाची भूमिका बजावणारा सर्वात जुना कौमितांग पक्ष आणि तैवान पिपल्स पार्टीसह इतरही काही पक्ष निवडणुकीच्या आखाड्यात उतरले आहेत.
अमेरिका आणि चीन या दोन महासत्तातील संघर्षाचे म्हणा किंवा शीतयुद्धाचे म्हणा जे महत्त्वपूर्ण मुद्दे आहेत त्यापैकी एक मुद्दा चीनच्या आग्नेय समुद्रापासून 100 मैलांवर वसलेले एक विस्तीर्ण बेट म्हणजेच ‘तैवान’ हा देश आहे. दुसऱ्या महायुद्धाच्या दरम्यान जपान-चीन युद्धात महत्त्वाची कामगिरी बजावलेल्या भाओ-त्से-तुंग यांच्या नेतृत्वाखालील कम्युनिस्ट पार्टी ऑफ चायनाने सत्तेवर असलेल्या चैंग-कै-शैक यांच्या दुबळ्या कौमितांग पक्षास सत्तेवरुन खाली खेचले आणि चीनवर कम्युनिस्ट पक्षाची अधिसत्ता स्थापन केली. अशावेळी कौमितांग पक्षाचे प्रमुख आणि चीनचे माजी राष्ट्रप्रमुख चैंग-कै-शैक यांनी चीनच्या मुख्य भूमीपासून तैवानकडे पलायन केले आणि आपणच अद्याप चीन देशाचे सत्ताधारी असून तेथील कम्युनिस्ट पक्षाची सत्ता अनधिकृत असल्याचा दावा केला. लागलीच जागतिक कम्युनिस्ट राजवटीविषयी सावध असलेल्या अमेरिकेने चैंग-कै-शैक यांच्या दाव्यास संपूर्ण पाठिंबा देत त्यांच्या तैवानमधील बस्थानास संरक्षणही देऊ केले. या 1949 दरम्यान घडलेल्या घटनेनंतर छोट्याशा तैवानचे देश म्हणून स्वतंत्र अस्तित्व निर्माण झाले. सध्या अमेरिकेसह जगातील केवळ 13 देशांची तैवानला स्वतंत्र देश म्हणून मान्यता आहे. उर्वरित देश चीन आणि तैवान यांचे अस्तित्व व संबंध हा देशांतर्गत मानला असून दोन्ही देशांनी तो सामोपचाराने सोडवावा या मताचे आहेत.
या पार्श्वभूमीवर अद्यापही चीन हा आपल्या एकल चीन (वन चायना) धोरणानुसार तैवान हा आपलाच भाग आहे असे आग्रहाने सांगत त्यावर ताबा मिळवण्यासाठी निकराचे प्रयत्न करताना दिसतो. तर दुसरीकडे पॅसिफिक महासागरावर आपला दबदबा आणि वर्चस्व अबाधित राखण्यासाठी अमेरिकेस भौगोलिक आणि सामरिकदृष्ट्या तैवान हा आत्यंतिक महत्त्वाचा देश वाटतो. नजीकच हवाई आणि गुआम बेटावर असलेले अमेरिकेचे लष्करी तळही तैवानच्या चीनपासूनच्या वेगळ्या अस्तित्वामुळेच सुरक्षित आहेत, असे अमेरिकेचे मत आहे. अशा परिस्थितीत चीनने तैवानवर ताबा मिळवणे हे आपल्या पूर्व आशियावरील हुकुमतीस आव्हान देणारे ठरेल. आपले खच्चीकरण करणारे ठरेल, अशी अमेरिकेची धारणा आहे.
अमेरिकेच्या पाठिंब्याने राजकीयदृष्ट्या एक लोकशाही देश म्हणून स्थिरस्थावर झाल्यानंतर सत्तरच्या दशकात तैवानने उद्योग आणि व्यापाराद्वारे दैदिप्यमान असा विकास साधला आणि या क्षेत्रातील ‘फोर एशियन टायगर्स’ म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या (हाँगकाँग, द. कोरिया, सिंगापूर) देशांच्या पंक्तीतला तैवानच्या व्यापारी वाढीत सेमीकंडक्टर उत्पादनाचा मोठा वाटा आहे. तैवान सेमीकंडक्टर मॅन्यूफॅक्चरिंग कंपनी ही इंटेल आणि सॅमसंग कंपन्यांपेक्षा या विभागातील मोठी कंपनी आहे. मोबाईल, लॅपटॉप, टॅब्स्, घड्याळे यात जे चीप वापरतात त्याचा मोठा उत्पादक म्हणून सारे जग तैवानवर अवलंबून आहे. याशिवाय पर्यटन, खाद्यपदार्थ, खेळ साधने, कृषी उत्पादन यासाठीही तैवानचा लौकिक आहे. या साऱ्या यशस्वी वाटचालीमुळे आज तैवानची ‘एशियन मिरॅकल’ अशी ओळख बनली आहे. या तैवानच्या आकर्षक अस्तित्त्वामुळेच तैवानवर जीव जडलेल्या चीन आणि अमेरिका या देशांचा एक अनोखा असा ‘लव्ह ट्रँगल’ अस्तित्वात आला आहे. ज्यात संघर्ष, स्पर्धा, छुप्या कारवाया, प्रेमाराधन या साऱ्यांचेच अस्तित्व आहे. अर्थात हा लव्ह ट्रँगल जितका संवेदनशील आहे. तितकाच स्फोटकही आहे. नात्यातील टोकाच्या बिघाडांचा साऱ्या जगास उपसर्ग होऊ शकतो.
अशा या तैवानमध्ये जानेवारी 2024 च्या सुमारास अध्यक्षपदाच्या निवडणूका होऊ घातल्या आहे. ज्याकडे साऱ्या जगाचे लक्ष लागून राहिले आहे. तैवानमध्ये निवडणुकीच्या रिंगणात तीन महत्त्वाचे पक्ष आहेत. सध्या तैवानवर सत्ता असलेली डेमॉक्रॅटीक प्रोग्रेसिव्ह पार्टी (डी.पी.पी.) विरोधी पक्षाची भूमिका बजावणारा सर्वात जुना कौमितांग पक्ष आणि तैवान पिपल्स पार्टीसह इतरही काही पक्ष निवडणुकीच्या आखाड्यात उतरले आहेत. तथापि, निर्णायक लढत ही डी.पी.पी. आणि कौमितांग या दोन पक्षातच होणार आहे. यातील सध्या सत्तेवर असलेल्या डी.पी.पी. पक्षास चीनचे कोणतेच वर्चस्व मान्य नाही. या पक्षाचा कल अमेरिकेकडे आहे. देशाचे स्वतंत्र अस्तित्व, सार्वभौमत्त्व व लोकशाही यावर प्रगाढ निष्ठा असलेल्यांचा हा पक्ष आहे. प्रसंगी चीनशी सशस्त्र संघर्ष करु पाहणाऱ्यांची लक्षणिय संख्या या पक्षात असून कट्टर राष्ट्रवादी भूमिकेमुळे चीनच्या डोळ्यात सलणारा हा पक्ष आहे. कौमितांग हा तैवानवर सर्वाधिक काळ राज्य करणारा पक्ष असून त्याचा कल चीनकडे आहे. चीनच्या कह्यात पूर्णपणे न जाता या देशाशी व्यापारी व सांस्कृतिक संबंध दृढ करीत सलोखा साधण्याचा या पक्षाचा प्रयत्न राहिला आहे. तथापि, सत्तेवर असताना कौमितांगने चीनशी 23 व्यापारी करार करीत चीनच्या बाजूने झुकते माप दिले. तेव्हा 2014 साली तैवानी विद्यार्थ्यांनी देशाच्या संसद भवनावर ताबा मिळवण्याचा प्रयत्न आंदोलनातून केला. जवळपास 1 लाख विद्यार्थ्यांनी ‘चीनशी व्यापार थांबवा’, ‘लोकशाही वाचवा’, ‘देश विकू नका’ अशा घोषणा देत जगाचे लक्ष वेधून घेतले होते. ‘सनफ्लॉवर मुव्हमेंट’ म्हणून हे आंदोलन ओळखले जाते. या आंदोलनाने दोन गोष्टी केल्या. पहिली ही की, तैवानी राजकारणात नव्या पिढीचे अस्तित्व तिच्या विचारांसह अधोरेखित केले आणि दुसरे म्हणजे चीन विरोधी डेमॉक्रॅटीक प्रोग्रेसिव्ह पक्षास 2016 साली सत्तेवर आणले. या घटनांमुळे कौमितांग पक्षासही चीन धार्जिणी भूमिका मवाळ करावी लागली.
आगामी निवडणुकीच्या पार्श्वभूमीवर रिंगणातील तीन महत्त्वपूर्ण पक्षांनी अध्यक्षपदासाठी आपले उमेदवार निश्चित केले आहेत. डी.पी.पी. पक्ष प्रचारात आपला भर ‘आंतरराष्ट्रीय लोकशाहीवादी तैवान’ यावर देणार असून तैवानची शस्त्रसज्जता वाढविणे आणि चीनविरोधी देशांशी संबंध घनिष्ट करणे हे मुद्दे पुढे आणून आपली सत्ता कायम राखण्याचा प्रयत्न करेल. या विरोधात कौमितांग पक्ष डी.पी.पी. पक्षास व्यवस्थित न हाताळता आलेल्या स्थानिक समस्यांवर प्रचारात भर देईल. ज्यामुळे अलीकडच्या स्थानिक पातळीवरील निवडणूकात त्याने आश्चर्यकारक विजय नोंदविले. कमी वेतन, न परवडणारी घरे, पाणी टंचाई, वीज, अंडी, औषधांचा तुटवडा याचप्रमाणे घसरता जन्म दर आणि वयोवृद्धांची वाढती संख्या हे कौमितांगच्या प्रचाराचे मुख्य मुद्दे राहतील. मागील इतर निवडणूकांप्रमाणेच ही निवडणूक देखील एक प्रकारे तैवानचे देश म्हणून अस्तित्व आणि चीनशी निगडीत देशाचे भविष्य यावर प्रकाश टाकणारी असेल. आतापर्यंत तैवानमधील निवडणूकपूर्व सर्वेक्षणांनी डी.पी.पी. आणि कौमितांग पक्षांना तैवानी जनतेतून सारखीच पंचवीस-पंचवीस टक्के पसंती लाभली असून इतरांनी अद्याप आपली पसंती स्पष्ट केलेली नाही. अशी निरिक्षणे प्रसारित केली आहेत. त्यामुळे ही निवडणूक अत्यंत चुरशीची व लक्षवेधी होण्याचे संकेत मिळत आहेत.
– अनिल आजगांवकर