मोठय़ापेक्षा, जास्तपेक्षा कमी, पाल्हाळिकपेक्षा थोडक्मयात आवडण्याचा प्रघात जुनाच आहे. फार पूर्वी पृथ्वीवर अवाढव्य डायनासोर्स होते असे म्हणतात. ते गेले आणि छोटे प्राणी आले. सध्या देखील मोठाले हत्ती, वाघ-सिंह-रानगव्यासारखे मोठे आणि रुबाबदार प्राणी नामशेष होताना आणि शहरात कुत्री वगैरे प्राणी वाढताना दिसतात. माणूस स्वतःला मोठा सामर्थ्यशाली समजतो, पण सूक्ष्म जंतू-विषाणू त्याचा सहजी खातमा करताना दिसतात.
कोणे एके काळी म्हणजे लग्नसमारंभ 8-8 दिवस चालत. सध्या सकाळी साखरपुडा, जेवणाच्या वेळेआधी मंगलाष्टके उरकली आणि अहेर गोळा केले की दुपारी लक्ष्मीपूजन उरकून वधूची पाठवणीदेखील होते.
रात्रभर चालणाऱया संगीत नाटकांची जागा छोटेखानी नाटकांनी कधीच घेतली. पूर्वी लोकांच्या दिवाणखान्यात एडिसनच्या चित्रातले वाटणारे अगडबंब ग्रामोफोन आणि ध्वनिमुद्रिकांच्या चळती असत. त्यांची जागा टेपरेकॉर्डरने, नंतर कॅसेट प्लेअरने, नंतर सीडी प्लेअरने आणि शेवटी संगणकातल्या किंवा स्मार्ट फोनमधल्या नखाएवढय़ा चिपने कधी घेतली ते समजलं देखील नाही. आता वर्तमानपत्रातले मोठेमोठे आणि विश्वासार्ह माहिती देणारे लेख कोण वाचतो? त्याऐवजी मुठीतल्या मोबाईलमधील व्हॉट्सअपवर येणारे बोटभर आकाराचे खोटेनाटे मेसेजेस वाचून किंवा न वाचताच माणसं एकमेकांना फॉरवर्ड करतात. सणासुदीला, मंगल प्रसंगी आपण एकमेकांना तोंड भरून शुभेच्छा द्यायचो. पदरमोड करून शुभेच्छा पत्रे विकत आणून, टपालाचा खर्च करून आप्तेष्टांना पाठवायचो. आपल्याला पोस्टाने आलेल्या एखाद्या पाकिटातलं शुभेच्छा पत्र गहाळ झालं की पोस्ट खात्याच्या नावाने बोटे मोडायचो. आता मोबाईल उघडून आप्तेष्टांची यादी घ्यायची नि ‘हॅपी अमुक सण’ असं लिहिलेल्या रेडीमेड सचित्र शुभेच्छांचं बटन दाबायचं. सोशल मीडियावर चांगली-वाईट बातमी वाचली तर त्या व्यक्तीला जाऊन भेटायची फुरसत नसते हे मान्य. पण त्याचं अभिनंदन करताना, शुभेच्छा देताना, सांत्वन करताना, धीर देताना देखील शब्दांची किती कंजुषी… एचबीडी (हॅपी बर्थडे), टीसी (टेक केअर), आरआयपीसारखी लघुरूपे वापरलेली दिसतात. काही वेळा तर इतकेही कष्ट न घेतात. संगणकावरचीच रेडीमेड मूडनिहाय इमोजी वापरली जाते. लहान, कमी, थोडक्मयातकडे संस्कृतीची वाटचाल होत असताना रटाळ कौटुंबिक मालिका आटोपशीर होत नाहीत किंवा पैसे खाणाऱया पुढाऱयांच्या ‘भुका’ थोडक्मयात भागत नाहीत हे विशेष.