स्लिप डिस्क हा आजार नसून तो शरीराच्या मशिनमधला एक तांत्रिक बिघाड आहे. वास्तविक डिस्क स्लिप होत नाही तर स्पाइनल कॉर्डमधून काही पदार्थ बाहेर येतात.
- डिस्कचा बाहेरचा भाग हा मजबूत स्नायुंनी बनलेला असतो; तर मधल्या भागात एक तरल जेलीसारखा पदार्थ असतो. डिस्कमधील हा जेलीसारखा किंवा कुशनसारखा पदार्थ डिस्कमधून बाहेर येतो. डिस्कच्या पुढे आलेल्या भागामुळे स्पाइनल कॉर्डवर दबाव पडतो.
- अनेकदा वयोमानानुसार हा तरल पदार्थ सुकून जातो किंवा अचानक झटक्यामुळे किंवा दबावामुळे स्नायू फाटतात किंवा कमजोर होतात. यामुळे पायांचे दुखणे वाढते.
- भारतात 20 टक्क्यांपेक्षा जास्त लोक स्लिप डिस्कने ग्रस्त आहेत.
सर्वसाधारण कारणं
- बसताना चुकीच्या पद्धतीने बसणे. झोपून किंवा वाकून वाचणे, अभ्यास करणे, कॉम्प्युटर समोर बसून राहणे.
- अनियमित दिनचर्या, अचानक झुकणे, वजन उचलणे, झटका लागणे, चुकीच्या पद्धतीने उठणे, बसणे.
- शारीरिक हालचाल कमी होणे, व्यायामाचा अभाव, न चालण्यामुळेही स्नायु कमजोर होतात. खूप
थकल्यामुळेही पाठीच्या कण्यावर ताण येतो. - अत्याधिक शारिरीक श्रम, पडणे, घसरणे,अपघातामुळे जखम होणे, बराच काळ ड्रायव्हिंग करण्यानेही कण्यावर किंवा डिस्कवर ताण पडतो.
- वाढत्या वयानुसार हाडांची झीज होते आणि त्यामुळेही डिस्कवर ताण पडतो.
खास कारणं सांध्यांची झीज झाल्यामुळे.
- कंबरेच्या हाडामध्ये किंवा पाठीच्या कण्यामध्ये जन्मजात विकृती किंवा संक्रमण.
- पायामध्ये जन्मतःच काही विकार असणे.
- वयाच्या 30 ते 50 वर्षाच्या दरम्यान कमरेच्या खालच्या भागात स्लिप डिस्कची समस्या होण्याची शक्यता असते. वयाच्या 40 ते 60 वर्षाच्या दरम्यान सर्व्हाइकल व्हर्टिब्रामध्ये समस्या होऊ शकते.
- तज्ञांच्या मते आता 20 ते 25 वर्षाच्या तरुणांमध्येही स्लिप डिस्कची लक्षणं दिसू लागली आहेत. बराच काळ बसून काम करणे, खूप वेगात गाडय़ा चालविणे, सीट बेल्ट न बांधता गाडी चालविणे यामुळे या समस्या वाढत आहेत. अचानक ब्रेक लावल्याने शरीराला झटका बसतो आणि त्यामुळे डिस्कला मार बसू शकतो.
सामान्य लक्षणं
- नसांवर दाब पडल्यामुळे कंबरदुखी, पायदुखी, पाय आणि पायाची बोटे सुन्न होणे.
- पायाचा अंगठा किंवा पंजा कमजोर होणे
- स्पाइनल कॉर्डच्यामध्ये दाब पडल्यामुळे अनेकदा मांडय़ा आणि त्याभोवतीचा भाग सुन्न पडणे.
- कंबरेच्या खालच्या भागात असह्य वेदना.
- चालणे, फिरणे, वाकणे यांसारख्या क्रिया करतानाही प्रचंड वेदना होणे. वाकल्यामुळे किंवा खोकल्यामुळे शरीरातून करंट पास होतोय असा अनुभव येणे.
निदान आणि उपचार
- सीटी स्कॅन, एमआरआय, माइलोग्राफी या टेस्टने स्लीप डिस्कचे योग्य ते निदान होऊ शकते. स्लिप डिस्कमध्ये रुग्णाला जास्तीत जास्त विश्रांती घेण्याची आवश्यकता असते.
- दोन ते तीन आठवडे पूर्ण विश्रांती घ्यावी लागते. वेदना कमी होण्यासाठी वेदनाशामक औषधे दिली जातात तसेच मांसपेशींना आराम मिळावा म्हणून स्टेरॉइडसही देतात.
- बहुतेक रुग्णांना सर्जरीची गरज लागत नाही.या समस्येवर फिजियोथेरपीही प्रभावी ठरते; मात्र ती वेदना कमी झाल्यानंतर केली जाते.
– डॉ. संतोष काळे