हाच श्वास व ध्यास मानून गेली 60 वर्षे अव्याहतपणे रंगभूमीची सेवा करणाऱया ज्ये÷ गायिका व रंगकर्मी कीर्ती शिलेदार यांचे शनिवारी सकाळच्या सुमारास पुण्यातील दीनानाथ रुग्णालयात निधन झाले. त्या 69 वर्षांच्या होत्या. त्यांच्यामागे बहीण दीप्ती भोगले असा परिवार आहे.
कीर्ती शिलेदार यांची प्रकृती मागील काही दिवसांपासून ठीक नव्हती. त्या डायलिसीसवर होत्या. त्यातच त्यांची तब्येत आणखीन खालावली. सकाळी त्रास होऊ लागल्यानंतर त्यांना उपचारासाठी दीनानाथ मंगेशकर रुग्णालयात दाखल करण्यात आले. उपचारादरम्यानच त्यांची प्राणज्योत मालवली. सकाळी साडेदहाच्या सुमारास वैकुंठ स्मशानभूमीतील विद्युतदाहिनीत त्यांच्या पार्थिवावर अंत्यसंस्कार करण्यात आले. साहित्य, संगीत, नाटय़सह विविध क्षेत्रातील मान्यवर उपस्थित होते.
रंगभूमीवरील जयराम आणि जयमाला शिलेदार या दांपत्याच्या पोटी जन्मलेल्या कीर्ती शिलेदार यांनी मराठी रंगभूमीसाठी बहुमूल्य योगदान दिले. संगीत रंगभूमीच्या पडत्या काळात त्यांनी मोलाची कामगिरी बजावली. नाटय़ संगीतातील त्यांच्या घराण्याचा वारसा कायम स्मरणात राहील, अशी कामगिरी त्यांनी नोंदविली. आपल्या आई, वडिलांच्या मार्गदर्शनाखाली शास्त्रीय संगीताची आराधना केलेल्या कीर्ती शिलेदार यांनी वयाच्या दहाव्या वषी रंगभूमीवर पहिले पाऊल टाकले. त्यांचे शास्त्रीय संगीताचे उच्च शिक्षण नीलकंठबुवा अभ्यंकर यांच्याकडे झाले. अभ्यंकरबुवांच्या तालमीत वाढलेल्या किर्ती शिलेदार शास्त्राrय संगीताबरोबरच नाटय़संगीत, ठुमरी अशा विविध संगीत प्रकारात तयार झाल्या. आकाशवाणीच्या राष्ट्रीय संगीत सभेतूनच दोनदा त्यांचे गायन प्रसारित झाले. त्यांच्या 1900 च्या आसपास मैफली झाल्या.
पुणे विद्यापीठातून साहित्य शाखेच्या पदवी घेतलेल्या कीर्ती शिलेदार यांनी संगीत नाटकासाठीच आपले आयुष्य वाहून घेतले. त्यांच्या भूमिका असलेल्या नाटकांचे आजवर 4000 हून अधिक प्रयोग झाले आहेत. शिलेदार यांनी संगीत मराठी नाटकात केलेल्या सर्वच भूमिका विशेष गाजल्या. ‘संगीत स्वरसम्राज्ञी’ या त्यांच्या नाटकाने इतिहास घडविला. संगीत सौभद्रनेही त्यांनी कीर्ती मिळवून दिली. 2018 साली झालेल्या अखिल भारतीय मराठी नाटय़ संमेलनाचे अध्यक्षपद त्यांनी भूषविले
कीर्ती शिलेदार यांचा जीवनपट ः
कीर्ती शिलेदार यांचा जन्म 16 ऑगस्ट 1952 साली झाला. घरातूनच त्यांना रंगभूमीचे बाळकडू मिळाले. तब्बल सहा दशके त्यांनी रंगभूमी जागवत ठेवली व संगीत नाटकामध्ये आपले वेगळे स्थान निर्माण केले. देशातल्या मराठी रसिकांसाठीही त्यांनी देशाच्या विविध शहरांत मराठी संगीत नाटकांचे प्रयोग केले. संगीत कान्होपात्रासह जुन्या नाटकातल्या गाण्यांचा गोडवा त्यांनी नव्या पिढीपर्यंत पोहोचवला. गोड गळा आणि शास्त्रीय संगीतासाठी केलेल्या प्रचंड परिश्रमामुळे कीर्ती शिलेदार यांनी संगीत मराठी नाटकात केलेल्या सर्वच भूमिका गाजल्या.
मराठी रंगभूमीच्या बिनीच्या शिलेदार
बालगंधर्वांच्या सुवर्णयुगाची आठवण यावी, अशा एकरूपतेने कीर्ती शिलेदार यांनी गायलेली गीते रसिकांनी डोक्मयावर घेतली. संगीत नाटक हाच त्यांच्या आई, वडिलांचा श्वास आणि ध्यास होता. आपल्या आई, वडिलांच्या संगीत नाटकांच्या सेवेचा हाच वारसा जपताना कीर्ती शिलेदार यांनी, कीर्ती आणि पैशाचा मोह बाजूला ठेवत मराठी संगीत रंगभूमीची पन्नासहून अधिक वर्षे अविरतपणे सेवा केली. मराठी संगीत रंगभूमीच्या त्या सर्वार्थाने बिनीच्या शिलेदार होत्या.
शास्त्रीय संगीताची सातासमुद्रापार ‘कीर्ती’
रंगभूमीवर भूमिका रंगवताना त्यांनी नेहमी अभ्यासपूर्ण सौंदर्यशोध घेतला. त्यामुळेच त्यांच्या सर्व भूमिका आगळय़ा व वैशिष्टय़पूर्ण ठरल्या आहेत. संगीत नाटके व स्वतंत्र मैफलींच्या निमित्ताने भारतभर तसेच इंग्लंड-अमेरिकेत त्यांचे कार्यक्रम झाले. विदेशात त्यांनी शास्त्रीय आणि उपशास्त्रीय संगीताच्या मैफली गाजविल्या. महाराष्ट्राच्या प्रतिनिधी या नात्यानं त्यांनी दिल्लीच्या संगीत नाटक अकादमीमध्ये सदस्य म्हणूनही काम केले होते.
‘संगीत स्वरसम्राज्ञी’ मैलाचा दगड
‘संगीत स्वरसम्राज्ञी’ हे कीर्ती शिलेदार यांचे अत्यंत गाजलेले नाटक आहे. या नाटकाव्यतिरिक्त कीर्ती शिलेदार, लता शिलेदार आणि सुरेश शिलेदार हे तिघेही मिळून जे तीनपात्री सौभद्र सादर करत, त्या तीनपात्रीचे रंगमंचावर अनेक प्रयोग झाले आहेत.
स्वर, ताल शब्दसंगतीवर संशोधनात्मक पुस्तक
सौंदर्यशोधक दृष्टीने शास्त्रीय संगीतातील अकारण होणारे शब्दोच्चारांचे दुर्लक्ष टाळले जावे, या हेतूने त्यांनी ‘स्वर ताल शब्द संगती’ या नावाचे हे संशोधनात्मक पुस्तक लिहिले आहे. काही दिवसांपूर्वी त्यांच्या कारकिर्दीचा आढावा घेणारा ‘मम सुखाची ठेव’ हा लघुपट त्यांच्या भगिनी दीप्ती भोगले यांनी प्रदर्शित केला होता.
201<8 ला नाटय़संमेलनाध्यपद भूषविले
2014 सालचा महाराष्ट्र सरकारचा ‘अण्णासाहेब किर्लोस्कर संगीत रंगभूमी जीवनगौरव पुरस्कार’, दिल्लीच्या संगीत नाटक अकादमीचा ‘विशेष पुरस्कार’ आणि ‘बालगंधर्व पुरस्कार’ यांसह विविध पुरस्कारांनी त्यांना गौरविण्यात आले आहे. त्याचबरोबर 2018 साली झालेल्या अखिल भारतीय मराठी नाटय़ संमेलनाचे अध्यक्षपद कीर्तीताईंनी भूषविले.
कीर्ती शिलेदार यांची गाजलेली नाटके
अभोगी (गगनगंधा), एकच प्याला (सिंधू), कान्होपात्रा (कान्होपात्रा), द्रौपदी (द्रौपदी), भेटता प्रिया, (महाश्वेता), मंदोदरी (मंदोदरी), मानापमान (भामिनी), मृच्छकटिक (वसंतसेना), ययाति आणि देवयानी (शर्मि÷ा), रंगात रंगला श्रीरंग (माधवी), रामराज्यवियोग (मंथरा), रूपमती (रूपमती), विद्याहरण (देवयानी), शाकुंतल (शकुंतला), शारदा (शारदा), श्रीरंग प्रेमभंग (राधा), संशयकल्लोळ (रेवती), सौभद्र (कृष्ण, नटी, नारद, रुक्मिणी, सुभद्रा), स्वयंवर (रुक्मिणी), स्वरसम्राज्ञी (मैनाराणी) ही काही त्यांची गाजलेली नाटके. त्यातील काही भूमिका रसिकांच्या मनावर आजही अधिराज्य गाजवत आहेत.
कीर्ती शिलेदार यांची ध्वनिमुद्रित झालेली नाटय़गीते आणि त्या नाटकाचे नाव
अहो इथं मांडिला (संगीत स्वरसम्राज्ञी), एकला नयनाला विषय (संगीत स्वयंवर), एकलीच दीपकळी मी (संगीत स्वरसम्राज्ञी), कशी केलीस माझी दैना (संगीत स्वरसम्राज्ञी), दयाछाया घे निवारुनिया (संगीत एकच प्याला), नरवर कृष्णासमान (संगीत स्वयंवर), नाही मी बोलत (संगीत एकच प्याला), नृपकन्या तव जाया (संगीत स्वयंवर), पांडवा सम्राट पदाला (संगीत द्रौपदी), पावना-वामना-या मना (संगीत सौभद्र), पाही सदा मी (संगीत मानापमान), बलमा आये रंगीले (संगीत स्वरसम्राज्ञी), भक्ताचिया काजासाठी (संत अमृतराय महाराज यांचा अभंग), मम सुखाचि ठेव (संगीत स्वयंवर), येतील कधी यदुवीर, रे तुझ्यावाचून काही (संगीत स्वरसम्राज्ञी), लाजविले वैऱयांना (संगीत द्रौपदी), सखे बाई सांगते मी (रंगात रंगला श्रीरंग), हरीची ऐकताच मुरली (रंगात रंगला श्रीरंग).