शिवाजी विद्यापीठातील वनस्पतीशास्त्र विभागातील डॉ. एन. बी. गायकवाड यांची माहिती
कोल्हापूर प्रतिनिधी
आजरा घनसाळ आणि काळा जिरगा मागणी असलेल्या तांदळाच्या सुगंधी वाणांच्या सुधारित जाती शिवाजी विद्यापीठातील वनस्पतीशास्त्र अधिविभागातील संशोधकांनी तयार केल्या आहेत. या प्रजाती आता कर्जत येथील भात संशोधन केंद्राकडे दिले जाणार आहेत. दोन वर्षांनी प्रत्यक्ष शेतकऱ्यांना लागवडीसाठी उपलब्ध करून दिल्या जातील, अशी माहिती वनस्पतीशास्त्रज्ञ डॉ. एन. बी. गायकवाड यांनी पत्रकार परिषदेत दिली. अध्यक्षस्थानी कुलगुरू डॉ. डी. टी. शिर्के होते.
डॉ. गायकवाड म्हणाले, कोल्हापूर जिल्हय़ात भाताच्या अनेक देशी वाणांना ग्राहकांची पसंती आहे. यात खनिजे व पोषकतत्वे असलेल्या देशी वाणांच्या आजरा घनसाळ आणि काळा जिरगा सुगंधि तांदळांचा समावेश आहे. अधिक उंची, अल्प उत्पन्न आणि परिपक्वतेसाठी दीर्घ कालावधी अशा काही समस्यामुळे लागवड काही भागांमध्ये होते. त्यामुळे प्रा. गायकवाड आणि संशोधक विद्यार्थी शीतलकुमार देसाई व अकेश जाधव यांनी वाणांच्या अनुवांशिक गुणांमध्ये सुधारणा व उत्पादन वाढवण्याच्या दृष्टीने हाती घेतलेल्या संशोधन प्रकल्पांसाठी मुंबई डीएई-बीआरएनएसला 32 लाख व नवी दिल्ली डीएसटी-एसईआरबीला 40 लाख रुपयांचा निधी मिळाला होता. विविध प्रकारच्या म्युटेजेनिक एजन्टचा वापर करून पिकांच्या सहा पिढ्य़ांच्या चाचण्या घेतल्या. अधिक उत्पादन, कमी उंची व लवकर परिपक्व आणि आडवे न पडणारे गुणधर्म असणारे वाण विकसित करण्यात संशोधकांना यश आले. ही बियाणे बहुस्थानिक चाचण्यांकरिता तयार आहेत. राज्य व राष्ट्रीय स्तरावरील प्राधिकरणांच्या मान्यतेनंतर सुधारित भातांच्या जाती लागवडीसाठी वितरित केल्या जातील. यावेळी प्र-कुलगुरू डॉ. पी. एस. पाटील, कुलसचिव डॉ. व्ही. एन. शिंदे, वनस्पतीशास्त्र अधिविभाग प्रमुख डॉ. वर्षा जाधव, डॉ. व्ही. ए. बापट, डॉ. जी. बी. दीक्षित, डॉ. एस. आर. यादव, डॉ. एम. एस. निंबाळकर, डॉ. एम. एम. लेखक आदी उपस्थित होते.
48 देशी वाणांचे संकलन व संवर्धन
प्रा. गायकवाड आणि संशोधकांनी 9 सुवासिक आणि 39 असुवासिक अशा 48 भातांच्या देशी वाणांच्या प्रजाती संकलित केल्या आहेत. दोन वर्षांच्या कोल्हापूर, सिंधुदुर्ग आणि रत्नागिरी जिल्हय़ातील शेतकरी, महिला आणि पुरूषांच्या बचत गटांना संवर्धन करण्यासाठी वितरीत केल्या. त्यासाठी डॉ. व्ही. ए. बापट, कृषी अधीक्षक, आजरा तालुका कृषी अधिकारी आणि आजरा घनसाळ संघ, आजरा यांच्यासह स्थानिक शेतकऱयांचे सहकार्य लाभले.
देशी वाणांच्या संशोधनात विद्यापीठ सक्रिय
देशी वाणांचे जतन व संवर्धन करण्यात विद्यापीठ सक्रिय आहे. वनस्पतीशास्त्रज्ञांचे आजरा घनसाळ व काळा जिरगा या सुगंधी वाणांचे संशोधन क्रांतीकारक आहे. सहा वर्षांच्या संशोधनाअंती वाणांचे रंग, वास, चव आणि पोषणमूल्ये असे मूळ गुणधर्म अबाधित राखून सुधारित वाण तयार करण्याची कामगिरी कौतुकास्पद आहे. डॉ. गायकवाड यांची आजरा घनसाळच्या भौगोलिक स्थाननिश्चितीमध्ये महत्त्वाची भूमिका आहे.
कुलगुरू डॉ. डी. टी. शिर्के (शिवाजी विद्यापीठ)