अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष जोसेफ बायडेन यांनी युक्रेनला एफ-16 लढाऊ विमानांचा ताफा देण्यास साफ नकार दिला. त्या बदल्यात आधुनिक मुख्य रणगाडे देण्याचा निर्णय घेतला असून ते लवकरच युपेनमध्ये दाखल होणार आहेत. युपेनला सध्या रणगाडय़ांची गरज असून हवाई छत्र मजबुतीची गरज भासत आहे.
‘दुसऱयावरी विसंबला त्याचा कार्यभाग बुडाला’ असे संतवचन आहे. सध्या या संतवचनाची प्रचिती युपेनचे नागरिक आणि राष्ट्राध्यक्ष वोलोदिमीर झेलेन्स्की घेत आहेत. युपेनवर हल्ला झाल्यास तिसऱया महायुद्धाला तोंड फुटणार, असे अमेरिका आणि युरोपातील दोस्त राष्ट्रांनी राष्ट्राध्यक्ष झेलेन्स्कीचे कान भरले होते. अमेरिका आणि नाटोतील दोस्त राष्ट्रे पाठीशी असताना ब्लादिमीर पुतीन यांच्याशी दोन हात करणे सहजशक्मय होणार असल्याचे मनसुबे झेलेन्स्की आणि त्यांच्या सहकाऱयांनी आखले होते. 24 फेब्रुवारी 2022 रोजी सुरू झालेले युद्ध एका वर्षानंतरही थांबण्याचे नाव घेत नाही. तर तिसरे महायुद्ध सोडाच अमेरिकेसारखे महाबलाढय़ राष्ट्र या युद्धापासून चार हात दूरच राहिलेले आहे. तर अनेक निर्णय रशियापासून धोका नसल्याची खात्री करूनच घेतले
जातात.
वोलोदिमीर झेलेन्स्की यांनी अमेरिकेला एफ-16 विमाने देण्याची मागणी केली होती. ती मिळतील अशी आशा बाळगून युक्रेन होता. युपेन फौजा जमिनीवर पाय रोवून उभ्या असल्याने त्यांना हवाई संरक्षण देण्यासाठी झेलेन्स्की यांनी ही विनंती केली होती. अमेरिका युपेनची विनंती मान्य करण्यात येणार असल्याचे गृहित धरले होते. मात्र, 30 जानेवारी रोजी अनपेक्षितपणे राष्ट्राध्यक्ष जोसेफ बायडेन यांनी युपेनला निराश केले. एक प्रकारे सदरच्या निर्णयाबाबत युटर्नच अमेरिकेने घेतला असे म्हटल्यास वावगे ठरणार नाही.
जर्मन सरकार आपल्याकडील एफ-16 विमाने युपेनला देण्याच्या विचारात होते. मात्र, अमेरिकेच्या नकारामुळे जर्मनीला माघार घ्यावी लागेल. युक्रेनला एफ-16 लढाऊ विमाने न देण्यामागे रशियापासून सावधगिरी बाळगण्याचा मुख्य हेतू आहे. एफ-16 विमाने अत्याधुनिक श्रेणीची विमाने असून त्यांची मारकक्षमताही अजोड अशी आहे. तरीदेगाल या विमानांच्या क्षमतेचा विचार करता ती हाताळता येणार काय याबाबत शंका होती. ही विमाने युपेनी पायलट हाकू शकणार काय? हा पहिला प्रश्न आहे. तसेच पायलटच्या चुकीमुळे एखादे एफ-16 विमान रशियाच्या हाती सापडल्यास विमानाच्या तंत्रज्ञानाची माहिती अवगत करून घेण्याची भीती अमेरिकेला वाटत असल्याने हा निर्णय घेतलेला आहे. ऐनवेळी घेतलेल्या या निर्णयाने युक्रेनची मात्र चांगलीच द्विधा उडालेली दिसली.
युक्रेन व रशिया यांच्यातील युद्ध वर्ष झाले तरी थांबायचे नाव घेत नाही. याचे परिणाम इतर सर्व देशांवरही कमी अधिक प्रमाणात होत आहे. वर्षभरापासून सुरू असलेल्या युद्धासाठी युपेनला 30 पेक्षा अधिक देशांनी युद्धसामग्री पुरविलेली आहे. जर्मन, ब्रिटन, अमेरिका आदी देशांनी विध्वंसक रणगाडे, रॉकेट लाँचर्स पुरविलेले आहेत. अमेरिकेने पेट्रियॉट हवाई संरक्षण प्रणाली पुरविलेली आहे. या सर्व युद्धसामग्रीमुळे युपेनने रशियाला रोखून धरलेले आहे.
अर्थात रशियाने युक्रेनचे तुकडे पाडण्याच्या दृष्टीने आपली व्यूहरचना आखलेली आहे. युक्रेनने या दरम्यानच्या काळात चांगला प्रतिकार केल्याचे दिसले आहे. रशियाची ही योजना निष्फळ बनविण्यासाठी युपेनला पाय रोवून उभ्या असलेल्या फौजेला संरक्षण देण्यासाठी हवाई छत्र मजबूत करण्यासाठी एफ-16 विमानांची गरज भासत होती. अखेर अमेरिकेने आपल्या फायद्या-तोटय़ाचा विचार करून युपेनला विमाने देण्यास नकार दिला. अमेरिकेच्या निर्णयाने एक गोष्ट उघड झाली, ती म्हणजे हवाई क्षमता युद्धप्रसंगी अत्यंत महत्त्वाची ठरते. युपेन सरकारने निःशस्त्राrकरणाच्या नावाने आपली युद्धक्षमता नगण्यावस्थेत आणून ठेवली होती. युपेनला निःशस्त्राrकरणाची जबर किंमत सध्या मोजावी लागत आहे.
युपेनला एफ-16 विमानांचा पुरवठा करण्यास अमेरिकेने नकार दिला तरी फ्रान्सच्या राष्ट्राध्यक्षांनी युपेनला दिलासा दिलेला आहे. फ्रान्सचे राष्ट्राध्यक्ष इमॅन्युएल मॅक्रॉन यांची युपेनकडून लढाऊ विमानांसाठी मागणी आल्यास त्याचा सकारात्मक विचार करण्याचे त्यांनी स्पष्ट केले. युपेनकडून मागणी आल्यास फ्रान्स सरकारने मिराज-2000सी लढाऊ विमानांचा ताफा युपेनला देण्याची तयारी केलेली आहे. जून 2022 मध्ये मिराज-2000सी विमानांचा ताफा फ्रान्सच्या हवाई दलातून निवृत्त केलेला आहे. या विमानांचा ताफा युपेनला देण्याची शक्मयता व्यक्त होत आहे.
रशियाने हल्ला करून वर्ष उलटले तरी युपेनला फूस लावणारे सहकारी कोसो दूर राहून मदत करण्याची नाटके वठवत आहेत. अमेरिका आपल्या सोयीनुसार युपेनला मदत करण्याबाबत निर्णय घेत असते. अमेरिकेच्या हिताला बाधा येणार नाही, याची दक्षता घेऊनच युपेनला युद्ध सामग्री देण्याबाबत निर्णय घेतले जातात. वर्षभराच्या या अनुभवाने युपेनचे राष्ट्राध्यक्ष वोलोदिमीर झेलेन्स्की नजीकच्या काळात योग्य निर्णय घेणार, अशी आशा बाळगू शकतो.
– प्रशांत कामत